Çanak: Vuçiqi nuk është peng i Moskës, ai frikësohet nga Moska

BE-ja dhe SHBA-ja për 12 vjet nuk kanë bërë asgjë për të inkurajuar forcat properëndimore në Serbi, dhe për pasojë Vuçiqi mbeti i preferuari i liderëve me ndikim, ka thënë ish-politikani i njohur serb Nenad Çanak, i cili pas dorëheqjes nga kreu i socialdemokratëve të Vojvodinës i është rikthyer shoqërisë civile. Në një intervistë më KOHËN, Çanak ka folur për vështirësitë në procesin e dialogut Kosovë-Serbi, për ndikimin e Rusisë e sidomos për luftën në Ukrainë e për pushtetin në Serbi që ka frikë nga Moska dhe nuk dallon nga ai i kohës së Milosheviqit apo Koshtunicës.

“Serbia duhet ta njohë Kosovën de fakto... Sepse pa njohjen de fakto, ju me kë po merreni. Kush është partneri juaj në bisedime”, ka thënë Çanak.

Por çështja e njohjes, sipas tij, nuk është vënë kusht nga ndërkombëtarët për shkak të rrethanave të krijuara nga lufta në Ukrainë. Për BE-në dhe SHBA-në më e rëndësishme, thotë Çanak, tash është që t’i largojë Serbinë dhe pjesën verilindore të Bosnjë-Hercegovinës nga ndikimi i afërt i forcave ruse.

“Prandaj komuniteti ndërkombëtar po bën kaq shumë koncesione ndaj Qeverisë serbe, duke pranuar vonesa të pafund për të zbatuar cilëndo marrëveshje”

KOHA: Do t’ia nisim kësaj interviste me zhvillimet e fundit sa i përket Marrëveshjes së Ohrit. Duke shikuar pas, në mars të këtij viti, keni shprehur optimizëm për marrëveshjen që u arrit, ani pse nuk u nënshkrua, por këto ditë po shohim se rruga drejt zbatimit të kësaj marrëveshjeje po duket e mjegullt, duke parë dështimin e takimit në Bruksel javën e kaluar. Çfarë vështrimi keni ju tash?

NENAD ÇANAK: Është me rëndësi të dimë në këtë moment se Ballkani nuk është një ishull. Ne jemi pjesë e një fotografie më të gjerë. Dhe lufta në Ukrainë ka ndryshuar pothuajse gjithçka në botë, siç e dimë.

Lufta në Ukrainë nuk është një luftë mes dy shteteve. Nuk është vetëm një agresion proimperialist rus drejt shtetit të pavarur të Ukrainës. Në fakt, është një luftë mes një fuqie autokratike me përpjekje imperialiste kundër një demokracie në thelb. Dhe ky është thelbi i kësaj lufte.

Dhe, për shkak të rëndësisë së zhvillimeve të luftës në Ukrainë, ky moment, të gjitha problemet dhe telashet tona që i kemi nuk janë prioriteti kryesor i komunitetit ndërkombëtar, i Bashkimit Evropian apo i Shteteve të Bashkuara. Kështu që, ky moment për BE-në dhe SHBA-në është që ta largojë Serbinë dhe pjesën veri-lindore të Bosnjë- Hercegovinës nga ndikimi i afërt i forcave ruse. Nga Shërbimi Sekret, agjentët rusë e kështu me radhë, dhe t’i kthejë këto zona në një agjendë properëndimore. Prandaj komuniteti ndërkombëtar po bën kaq shumë koncesione ndaj Qeverisë serbe, duke pranuar vonesa të pafund për të zbatuar cilëndo marrëveshje.

KOHA: Kështu nuk perceptohet në Perëndim nga kasta politikëbërëse. Në Perëndim po thonë se ne vetëm po e bëjmë punën tonë dhe po përpiqemi t’i normalizojmë marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë...

NENAD ÇANAK: Po, por çfarë nënkupton normalizimi i marrëdhënieve. Nëse normalizim i marrëdhënieve nënkupton mosnjohja e së vërtetës që Kosova është shtet sovran, çfarë ka normale pastaj. Mirë, e kuptoj se shumica e qytetarëve serbë kanë një problem emocional me këtë gjë e kështu me radhë, por gjithë këto gjëra janë zgjidhur tash e 24 vjet më parë, gjatë bombardimeve ajrore të NATO-s kundër Serbisë dhe Malit të Zi.

Pas Marrëveshjes së Kumanovës, Kosova u bë në fakt e pavarur dhe disa vjet më vonë e shpalli pavarësinë e saj. Prej luftës deri më sot ka 24 vjet, dhe 24 vjet është një kohë e gjatë e shumë gjëra kanë ndodhur. Shumë të rinj që kanë studiuar e mbaruar studimet e tash kanë filluar të punojnë nuk e kujtojnë fare atë luftë. Dhe këtë po e harrojmë të shohim kur po shikojmë fotografinë e gjerë.

KOHA: Por dikush që e kujton mirë luftën është Kristofer Hill, ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në Serbi. Dhe shumëkush i ka analizuar qëndrimet e tij, sidomos këtu në Prishtinë si një ndryshim të strategjisë së SHBA-së me Ballkanin Perëndimor vetëm për të shmangur afrinë dhe aleancën mes Serbisë dhe Rusisë. Si e keni parë ju?

NENAD ÇANAK: Zotëri Hill është një diplomat me përvojë të jashtëzakonshme. Dhe karrierës së tij diplomatike dëshiron t’ia vendosë një kurorë xhevahiri me arritjen e qëllimit që ta kthejë Serbinë nga perëndimi duke e larguar nga zona e ndikimit rus.

Dhe, ai është i gatshëm të paguajë çfarëdo çmimi për të bërë një gjë të tillë. Dhe, meqë Kosova dukshëm është një shtet aleat i Shteteve të Bashkuara, dhe emrat e rrugëve këtu në Prishtinë ta tregojnë të njëjtën gjë që po them, është më e lehte t’i bësh presion dikujt që është në anën tuaj por me të cilin duhet të negociosh, nëse po kuptoni çfarë po them. Dhe praktikisht kjo është situata që kemi tani. Ne kemi situatën që Qeveria në Beograd po e bën mashtrimin e njëjtë. Zgjedhjet. Sa herë që afrohet arritja e një marrëveshjeje, ata në Beograd thonë, ‘po por tash do të kemi zgjedhje që po na rrezikohet pozicioni ynë, dhe nëse na rrezikohet pozicioni ynë, dhe nëse na rrezikohet pozicioni ynë ne nuk do ta marrim pushtetin dhe nëse s’e marrim pushtetin, ne nuk do të përmbushim atë që e kemi premtuar.

Dhe për këtë arsye, një pjesë e patalentuar e opozitës, që meqë ra fjala, është më e djathtë se vetë regjimi dhe po kërkon zgjedhje tash pavarësisht faktit që asgjë s’ka ndryshuar, në media, aspektin politik, por prapë duan zgjedhje. Në fakt, kush do të ishte fitues i atyre zgjedhjeve? Epo, do të ishte koncepti i status quos fitues i zgjedhjeve dhe si pasojë, Aleksandër Vuçiq.

KOHA: Të kthehemi tek çështja e dialogut. Kosova është fajësuar nga BE-ja për dështimin e takimi të javës së shkuar në Bruksel. Dhe sot gjatë një konference për shtyp, kryeministri Kurti ka fajësuar BE-në për humbjen e neutralitetit si ndërmjetësuese e dialogut. Ai sot tha se zotëri Lajçak dhe Borrell kanë anuar kah kërkesat e Serbisë në dialog. Si e komentoni ju këtë?

NENAD ÇANAK: Unë vetëm mund ta ripërsëris veten. Mendoj se rasti i Ukrainës është duke diktuar shumë nga të bërat e politikë-bërësve ndërkombëtarë sot, duke përfshirë edhe këtë që po flasim. Tani, nëse dëshironi që Serbia t’i vendosë sanksione Rusisë, duhet të bëni disa lëshime apo tjetër opsion mbetet ta ndryshoni qeverinë dhe të sillni në qeveri forca properëndimore në Serbi. Në këtë moment, realisht thënë, nuk ka ndonjë forcë të dukshme që mund të jetë properëndimore në Serbi. Nuk ka, sepse është shkatërruar pikërisht nga BE-ja dhe SHBA-ja në këta 12 vjetët e fundit. Pasi Partia Progresive erdhi në pushtet, BE-ja dhe SHBA-ja nuk bënë asgjë për të inkurajuar forcat proevropiane në Serbi, kështu që ato u zhdukën dhe Vuçiqi u bë i preferuari i Angela Merkelit dhe i personave të tjerë me ndikim.

Kur e sheh që 12 vjet asgjë s’ka ndodhur, tash është vështirë të krijosh diçka nga hiçi. Sidomos tash kur ka gjenerata të reja që në këta 12 vjet kanë mësuar në shkollat shtetërore të Serbisë që ishin dy lëvizje çlirimtare gjatë Luftës së Dytë Botërore: partizanët e Titos dhe çetnikët e Drazhen Mihailoviqit. Dhe mësojnë se çetnikët ishin pak më të mirë se partizanët.

Kur mëson kështu fëmijët në shkollat publike, në një shtet sekular e ku mbahen mësime religjioze, ju lutem... ju kështu krijoni një mjedis që është shumë vështirë tash të sjellësh opsione evropiane në atë vend.

KOHA: Atëherë a qenka i pashpresë dialogu nëse keni këtë gjendje të brendshme të demokracisë në Serbi e ku Vuçiq shihet si i pazëvendësueshëm, duke parë që nuk paska aleatë të Perëndimit në Serbi...

NENAD ÇANAK: Mos e shih këtë të lidhur vetëm me individin. Vuçiq është vetëm fytyrë e së sotmes. Unë po flas për idenë që ishte e njëjtë në kohën e Slobodan Milosheviqit, gjatë kohës së Vojislav Koshtunicës, e tash gjatë sundimit të Aleksandër Vuçiqit. Të gjithë i premtuan Perëndimit diçka dhe të gjithë përfunduan si nacionalistë të krahut të djathtë. Të gjithë. Dhe Slobodan Milosheviqi përfundoi në Hagë, por më vonë asnjë tjetër. Por ata ndoqën të njëjtat politika.

KOHA: Ju nuk shihni ndonjë ndryshim mes politikave Milosheviqit dhe politikave të sotme të Serbisë?

NENAD ÇANAK: Thelbësisht jo. Para dy ditësh kishte një ngjarje - Dita e Unitetit Serb - një zbulim i ri i një dite tjetër feste, në të cilin Aleksandër Vuçiq mbajti një fjalim dhe po fliste për flamurin serb, që, sipas tij, është bërë vështirë që ta mbash në Kosovë, në Mal të Zi dhe kështu me radhë. Kjo është thjesht një gjë e pavërtetë. Por ky tregim për flamujt nga një njeri që për dekada flet për progresin ekonomik, që Serbia është një tigër ekonomik i rajonit dhe pastaj kthehet e flet për flamuj, kjo dukshëm tregon se diçka po shkon keq.

Mendoj se është një cikël shumë i ngjashëm me atë kur Milosheviqi filloi idenë e ruajtjes së Jugosllavisë, natyrisht nën dominimin serb, atëherë duke thënë se gjithë serbët do të jenë nën një shtet, e kështu me radhë, politika që sollën edhe bombat e NATO-s.

Qasja e Vuçiqit nuk do të përfundojë me bombat e NATO-s, natyrisht, por problemi është që Serbia po afrohet me Rusinë dhe ne kemi sot një ndikim të fortë rus në Serbi, që nëse vazhdon në këtë mënyrë, Rusia do të ndërtojë baza ushtarake në Serbi. Rusët tashmë kanë një prezencë në pjesën verilindore të Bosnjës dhe do të kenë një prezencë ushtarake në zemër të Evropës. Dhe kjo është brenga kryesore e diplomatëve të BE-së dhe SHBA-së. Ata nuk duan të shohin një gjë të tillë.

KOHA: Por a do ta ndalin një gjë të tillë duke i bërë lëshime Vuçiqit në çështjen e Kosovës?

NENAD ÇANAK: Ndërkombëtarët nuk po dinë çfarë të bëjnë. Çfarë tjetër mund të bëjnë. Kanë aq frikë të bëjnë presion mbi Vuçiqin, sepse nëse Vuçiqi acarohet, asgjë e mirë nuk do të dalë nga kjo situatë.

KOHA: Po blihet paqe e përkohshme po thoni..?

NENAD ÇANAK: Vuçiqi nuk është peng i Moskës. Ai frikësohet nga Moska. Dhe këtu ka dallim të madh. Nëse po kuptoni se çfarë po them. Por janë të tjerë në Serbi që janë pengje të pastra të Kremlinit. Dhe nëse ata nesër do të vinin në pushtet, pa dyshim ne do kishim tanket ruse apo raketat me rreze të mesme në Serbi. E njëjta gjë që po ndodh në Bjellorusi do të ndodhte edhe në Serbi. Dhe këtë po provojnë diplomatët ndërkombëtarë ta ndalojnë.

KOHA: Por ne kemi parë, po ashtu, se shefi i Shërbimit Sekret të Serbisë, Aleksandër Vulin, është futur në Listën e Zezë amerikane. Pra, ka edhe eksponentë të pushtetit që i kanë shpallur non grata e vendosur në Listën e Zezë.

NENAD ÇANAK: Po, por mos harroni. Dje ishte një përkujtim për një aksion shpëtimi të pilotëve, dhe ambasadori amerikan, zotëri Hill, mbajti një fjalim aty. Dhe Aleksandër Vulin ishte prezent në atë ngjarje. Në vend se zotëri Hill të thoshte: ‘jo nuk do të flas përpara një njeriu që është në listën e zezë të Shteteve të Bashkuara të Amerikës’. Në vend të kësaj, ai mbajti fjalim dhe kaq.

KOHA: Dhe deri kur besoni se kjo politikë e “përkëdheljes”... do të vazhdojë. Kur lufta do të mbarojë në Ukrainë, do të vazhdojë edhe më shumë apo si e shihni ju?

NENAD ÇANAK: Nuk kam këtu një pamje të qartë. Sepse janë të mundshme disa gjëra të ndodhin, por ajo çfarë di është se Slobodan Milosheviq ishte një negociator i vështirë, por kur ai thyhej, ai të jepte edhe gjërat që nuk e dinte që i kishte. Nëse po më kuptoni se çfarë dua të them. S’po e di për Aleksandër Vuçiqin në këtë kuptim. Por ajo çfarë di se pa gjëra konkrete, dhe më konkrete kuptoj, nëse kompani të mëdha do tërhiqeshin nga Rusia për shkak të agresionit në Ukrainë, ju keni instrumente të tjera për t’i bërë presion Serbisë. S’po flas për raportet Kosovë-Serbi. Po flas për raportet Serbi-Rusi. Ajo është gjëja kryesore në këtë moment. Dhe si pasojë e asaj marrëdhënieje, ju keni pasojat për Kosovën. Sepse mos harroni, vetë Putini, krimineli i luftës, Vladimir Putin, po e merr shembullin e shpalljes së pavarësisë së Kosovës si një provë se pse jugu i Ukrainës mund të shpallë pavarësinë dhe të njihet nga komuniteti ndërkombëtar.

Ai është një tjetër tregim, gjëra të ndryshme. Kjo është çfarë është duke u bërë keq raporteve Prishtinë-Beograd. Dhe ndihma ndaj Ukrainës për t’i rikthyer kufijtë e saj të 1991 është obligim për të gjithë që duan një paqe afatgjatë në Evropë.

KOHA: Dhe si do të ndikojë kjo në raportet Kosovë-Serbi: Kjo është mbase pyetja kryesore që kam?

NENAD ÇANAK: Kur Ukraina t’i rikthejë territoret e veta, Rusia do të mposhtet. Mposhtja e Rusisë do të pasojë me kryengritje të brendshme dhe më e rëndësishmja është që njerëzit nuk do të frikësohen nga Rusia. Sepse Aleksandër Vuçiq frikësohet nga Rusia. Ky është motivi kryesor i Vuçiqit. Ai frikësohet nga Rusia. Dhe nëse ndalet së frikësuari, jo ai, sepse ai është vetëm njëri në radhë, por edhe presidenti apo kryeministri i radhës i Serbisë, atëherë do ta kuptojnë se e ardhmja e Serbisë është në Perëndim, atëherë të gjitha këto probleme që kemi do të zhduken brenda natës. Sepse mjetet që po përdoren tash vetëm do të ndërroheshin. Dhe në vend të propagandës kundër Perëndimit, do të ia nisnin të tregonin të vërtetën.

Dhe e vërteta është se në Rusi ne kemi ndjenja kundër civilizimit evropian, kundër të drejtave të njeriut, të drejtës së njeriut për të jetuar një jetë të denjë. Për këtë po flasim. Ne po përjetojmë gjenocid me këtë që po ndodh në Ukrainë, por jo vetëm kundër Ukrainës, por edhe kundër minoriteteve në Rusi. Sepse minoritetet në Rusi janë mobilizuar nga shteti dhe janë dërguar për të luftuar në Ukrainë, ku por vriten.

Me këtë po përballemi sot. Kjo nuk është rrugë evropiane. Largimi nga kjo rrugë është gjëja më e rëndësishme për Serbinë, për t’i rikthyer prapa elementet e kulturës evropiane në Serbi. Në këtë moment ne kemi shumë vështirësi në Serbi për njerëzit evropianë në Serbi.

KOHA: Dhe nuk shihni se një paqe afatgjatë është e arritshme në këto rrethana?

NENAD ÇANAK: Nuk ka mundësi për një luftë të re mes Kosovës dhe Serbisë. Thjesht, s’ka shans të ndodhë një gjë e tillë. Sepse Kosova do të mbrohej menjëherë nga NATO-ja.

KOHA: Kryeministri Kurti ka thënë të kundërtën, disa herë...

NENAD ÇANAK: Hmmm, Kurti po bën një gjë që e bëjnë politikanët nganjëherë dhe ajo është që të japësh opsionin më të keq në tavolinë. Dhe duke qenë se njerëzit frikësohen nga ai skenar, njerëzit mund të mbështesin idetë e tija. Kjo është ajo çfarë bëjnë politikanët. Nuk jam shumë i sigurt, sepse duke mos mbrojtur Ukrainën tashmë NATO-ja u dëmtua. Duke mos mbrojtur Kosovën, NATO-ja do ta vënte në pikëpyetje veten në masë të padurueshme. Kështu që jam i sigurt që NATO-ja nuk mund të mos intervenojë në një rast të tillë.

KOHA: Kosova po përballet me masa sanksionuese për shkak të raporteve të tensionuara me Serbinë. Kurti sot në konferencë për shtyp u ankua për mungesën e neutralitetit të BE-së në ndërmjetësim: Çfarë vështrimi keni ju: a besoni se BE-ja nuk po tregohet neutrale?

NENAD ÇANAK: Çdo politikë e jashtme e çdo vendi të madh është refleksion i politikave të tyre të brendshme. Në këtë moment çështja kryesore është Ukraina. E di se mund të jem i bezdisshëm me këtë që po përsëris, por ky është fakti. Sepse investimet në mbrojtjen e Ukrainës nuk janë investime në mbrojtjen e Ukrainës, por janë investime në mbrojtjen e Perëndimit. Sepse ne kishim një situatë që nëse ish-presidenti Trump do ta tërhiqte SHBA-në nga NATO-ja, siç e kishte si ide nëse ju kujtohet, në atë rast rusët do të arrinin në Kanalin e La Manshit. Sepse vetë shtetet perëndimore kanë thënë se nuk kanë potencial ushtarak për ta ndalur Rusinë. Dhe pikërisht për këtë Rusia interferoi në zgjedhjet e brendshme të SHBA-së kur Donald Trump u zgjodh president. Ju duhet ta kuptoni se kjo është çështje më e gjerë. Unë s’jam adhurues i konstipacionit, por po flas për fakte.

KOHA: Dhe ju nuk e shihni gjendjen e tanishme dhe zhvillimet në marrëdhëniet Kosovë-Serbi të ndara me atë se çfarë po ndodh në lindje të Evropës: në Ukrainë?

NENAD ÇANAK: Jo. Nuk është e mundur. Sepse nëse Putini po e merr shembull Kosovën dhe sepse e keni Serbinë si një shtet prokurë të Rusisë në këtë rajon, ndoshta jo ende prokurë, por që po shkon në atë drejtim.

KOHA: Dhe a i bie që Kosova do të sakrifikohet për shkak të kësaj gjendjeje?

NENAD ÇANAK: Nuk besoj në këtë. Nuk besoj për një arsye të thjeshtë. Çdo sakrificë do të ishte e padurueshme për strukturat politike të Kosovës.

Njëjtë si në Ukrainë, mund të kërkosh çfarëdo përveçse të sakrifikosh një pjesë të territorit për arsye të paqes. Nuk ka asnjë mënyrë për të arritur këtë. Nuk mund të negociosh për këtë, sepse kombi ukrainas, që është krijuar në vuajtje dhe që po i qëndron okupimit me mijëra të vrarë duke rezistuar dhe me viktima të panumërta të civilëve.

Nëse iu thua ukrainasve: ‘le të heqim dorë nga kjo pjesë’. Menjëherë të thonë: ‘Jo, jo.’ Kjo do të thoshte edhe fundi i Ukrainës nëse do të ndahej.

Po njëjtë me Kosovën. Çdo kompromis me territorin e Kosovës do të shënonte fundin për këtë shtet. Thjesht është kjo.

KOHA: Ankesa kryesore që ka Kurti është që komuniteti ndërkombëtar po jep prioritet formimit të Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, që është një nga pikat e Marrëveshjes së Ohrit, por Kurti po thotë se është e papranueshme që vetëm kjo pikë të kërkohet me prioritet të zbatohet, porse ai insiston që Marrëveshja duhet të zbatohet në tërësi. Si e mendoni ju?

NENAD ÇANAK: E kuptoj se çfarë thotë zotëri Kurti. Së pari, nëse dëshironi që dikush të bëjë diçka, ju duhet të shpjegoni kush është ai, nëse po më kuptoni se çfarë dua të them. Nëse zotëri Kurti si kryeministër i Republikës së Kosovës duhet të bëjë diçka që do ta ndryshonte strukturën e organizimit të brendshëm të Kosovës, së pari ai duhet të njihet si kryeministër i diçkaje që quhet Republikë e Kosovës. Dhe atëherë shteti do të bëjë diçka. Nuk mund të bëjë gjëra pa u njohur fillimisht se çfarë është, nëse po më kuptoni se çfarë dua të them.

KOHA: Pra, nuk ka marrëveshje pa u njohur Kosova nga Serbia?

NENAD ÇANAK: Në thelb, Serbia duhet ta njohë Kosovën de fakto.

KOHA: Këtë po e thotë Kurti. Ai po insiston në njohjen de fakto.

NENAD ÇANAK: Dhe pajtohem me atë, sepse pa njohjen de fakto, ju me kë po merreni. Kush është partneri juaj në bisedime?

KOHA: Çka është njohja de fakto për ju. A mund të na e zbërtheni më shumë?

NENAD ÇANAK: Gjithçka që është në këtë marrëveshje. Pasaportat, marrëveshja për dokumente, mospengimi i Kosovës për t’u bërë pjesë e organizatave ndërkombëtare. Kjo është njohja de fakto..

KOHA: Por zotëri Vuçiq e ka shkelur këtë marrëveshje në disa raste. Ai ka lobuar në mënyrë të hapur kundër aplikimit të Kosovës për t’u bërë pjesë e Këshilli të Evropës, ai ka folur kundër marrëveshjes disa herë, pasi e njëjta ishte kumtuar se është pranuar nga të dyja palët. Dhe që zgjoi debat tjetër nëse ishte arritur një marrëveshje,... sepse nuk ishte nënshkruar. E njëjta ishte shkelur disa herë nga Serbia, marrëveshja që ishte thënë se është arritur nga përfaqësuesi i lartë i BE-së, zotëri Borrell. Si e keni parë gjithë këtë lëmsh?

NENAD ÇANAK: Prapë. Vuçiqi po i shkel marrëveshjet. Nëse do të pranonte marrëveshjen, atëherë çfarë do të kishte në dorë si levë për negociata? Ai do të mbetej pa karta nën mëngët e tija. Në anën tjetër, ai e kishte një kartë të artë në poker: ne po pajtohemi, por ne gjithnjë mund të orientohemi nga Rusia po ashtu duke thënë ‘a s’po e shihni se shumica e njerëzve në Serbi janë kundër Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara dhe të orientuar pro Rusisë’. Duke e treguar këtë gjendje shpirtërore thuajse ka rënë nga qielli.

KOHA: Dhe si mund ta balancojë komuniteti ndërkombëtar këtë qasje në të cilën i trajton Vuçiqi në çështjen e Kosovës?

NENAD ÇANAK: Mund ta urrejnë atë. Por kaq është se çfarë mund të bëjnë me të.

KOHA: Vetëm ta urrejnë?

NENAD ÇANAK: Vetëm ta urrejnë, të mos e pëlqejnë apo kushedi çka. Por nëse duan të bëjnë diçka të vërtetë, është shumë e lehtë. Ju keni kursin e shkëmbimit në Serbi tash 116-117 dinarë të Serbisë për një euro për vite të tëra. E dini se një gjë e tillë mund të shkatërrohej menjëherë nëse komuniteti ndërkombëtar do të vendoste të bënte një gjë të tillë. Nuk po e jap këtë si recetë. Veç po them se ka mjete presioni.

KOHA: Mbase janë të frikësuar ta destabilizojnë Serbinë si shtet, sepse pastaj kjo mund të kishte efekt anësor në rajon dhe do të destabilizonte Kosovën, Bosnjë-Hercegovinën dhe Malin e ZI...

NENAD ÇANAK: Dhe çfarë do të ndodhte pastaj. Çfarë do të ndodhe nëse do ta destabilizoje Serbinë në atë kuptim?

KOHA: Do të kishte më shumë destabilitet në Ballkanin Perëndimor.

NENAD ÇANAK: Po. Por ai është një tregim tjetër që është 31 vjet më parë kur Slobodan Milosheviq kishte potencial të madh ushtarak të ushtrisë jugosllave për të destabilizuar Ballkanin. Dhe tash, Aleksandër Vuçiq nuk ka fuqi as të përafërt me atë çfarë kishte Milosheviqi. Të jem i qartë, unë jam një serb. Dhe jam një patriot serb. Detyra ime patriotike si serb është që të bëj aq sa mundem që njerëzit e mi të jetojnë në siguri, në paqe, në mirëqenie dhe që fëmijët të kenë shanse të jetojnë në paqe e prosperitet. Kjo është detyra ime patriotike.

KOHA: Nuk mund ta bëni këtë me Kushtetutën tuaj, z. Çanak?

NENAD ÇANAK: Pikërisht. Dhe për këtë po ju them. Problemi është që dikush nuk e dëshiron këtë.
Serbia po humb 35 mijë qytetarë të saj çdo vit. Çdo vit. I bie afër gjysmë milioni në 12 vjetët e fundit. Nataliteti ynë po bie dhe ne kemi më shumë njerëz që po vijnë nga Siria, Bangladeshi që po i marrin vendet e punës në Serbi. Tash kemi edhe kinezë që po punojnë në Serbi. Sepse po na mungojnë njerëzit, po na mungon fuqia punëtore. Dhe nëse kjo vazhdon, Serbia do të zhduket në një të ardhme të parashikueshme. Dhe ky është problemi. Nuk po avokoj sanksione kundër Serbisë, sepse s’dua që vendi im të zhduket. Jo dua që shteti im ta ndalë këtë përpjekje vetëvrasëse të krijimit të 1 për qind të popullsisë duke jetuar si elitë, dhe duke ua imponuar mënyrën e jetesës të tjerëve: që është një refleksion johuman i konceptit rus të jetesës së tajkunëve në një anë dhe pijanecëve të varfër të rrugëve. Jo. Puna është që ne duhet të imponojmë diçka tjetër. Dhe fatkeqësisht ajo mënyrë e jetesës është bërë gjendje shpirtërore e krijuar nga media që kontrollohet nga shteti.

KOHA: Duke folur për mitet, të kaluarën, ju jeni cituar të keni thënë se ‘nuk ka manastire serbe në Kosovë dhe se të thuash se manastiret në Kosovë janë serbe është një mashtrim i madh’. A mund të shpjegoni më shumë për ndjekësit tanë?

NENAD ÇANAK: Situata është shumë e thjeshtë. Politika në thelb nuk është e vërteta. Politika është një perceptim. Dhe nëse e përsëritni gënjeshtrën mijëra herë, ajo fillon të bëhet e vërtetë. Njerëzit fillojnë ta besojnë atë. Dhe kjo është çfarë ka bërë Jozef Gebells, ish-ministër i propagandës i Afdol Hitlerit. Ky ka qenë slogani i tij: përsërit, përsërit, përsërit..., derisa më budallenjtë nuk thonë s’po e kuptoj këtë. Dhe kjo është çfarë po ndodh në Serbi.

Në çdo kohë, nëse e pyetni për shembull të ashtuquajturën Zyrë për Kosovë dhe Metohi, askush s’e di se çfarë bëjnë, askush s’e di se sa buxhet kanë, askush s’e di sa para hyjnë në atë zyrë dhe ku shkojnë ato para. Dhe nëse pyetni se sa para shteti i Serbisë po i jep për qëllimet e ruajtjes së komunitetit serb në Kosovë, ju shkaktoni tradhti të lartë.

Si mund të shndërrohen pyetjet në tradhti? Kur pyetjet janë tradhti, demokracia vdes. Kjo është arsyeja për të cilën kam provuar t’i quaj me emër të vërtetë. Kisha Ortodokse e Serbisë ka ekzistuar deri në vitin 1921. Para saj ishte Kisha e Malit të Zi, Kisha e Serbëve në Austri, e kështu me radhë. Kur janë bashkuar, ato e kanë formuar Kishën ekzistuese Ortodokse Serbe. Manastiret e Kosovës nuk janë manastire serbe, sepse në momentin kur janë ndërtuar nuk ka pasur serbë në sensin modern të kombeve. Nuk kishte kombe. Kishte fise, në thelb. E tash manastiret ortodokse po quhen manastire serbe. A shihni ju ndonjë rast kur katolikët thonë: ‘Kjo është një kishë kroate’. Apo kishë hungareze. Apo për xhamitë, po ashtu, s’mund të thuhet. S’mund të thuash xhami turke apo xhami boshnjake. Jo. Është vetëm tempull i islamit.
Vetëm manastiret serbe na qenkan serbe. Ky është një mashtrim. Por kur e thua kështu siç e them unë, ju po bëni tradhti. Sepse çdo pikëpyetje në shoqëritë jodemokratike është tradhti. Nënshtrimi është besnikëri ndaj atyre që ua shkatërrojnë të ardhmen dhe kjo është karakteristikë e çdo sistemi totalitar.

KOHA: Dhe ju po thoni se jetoni në një sistem totalitar?

NENAD ÇANAK: Natyrisht. Natyrisht.

KOHA: Si do ta krahasonit z. Çanak partinë e Vuçiqit në Serbi me elitën politike në Kosovë?

NENAD ÇANAK: Nuk di mjaftueshëm për elitën në pushtet në Kosovë. Por di diçka tjetër. Ju keni kryetar të kryeqytetit që zgjidhet direkt. Në Serbi, i vetmi njeri që zgjidhet direkt është presidenti i Serbisë. Të gjithë të tjerët zgjidhen përmes sistemit në të cilin votoheni si listë. Ku partia vendos se kush nga lista do të bëhet pjesë e Parlamentit, e kështu me radhë, si emërimin e kryetarëve në nivelin lokal apo emërimin e kryeministrit. Pra, thënë thjeshte, ju nuk mund të garoni për asgjë. Nuk mund të bëheni deputet nëse nuk jeni në listë të një partie për të cilën partia të qëndron pas. Vetëm krahasoni këto të dyja: njerëz që zgjidhen direkt dhe njeri i vetëm që zgjidhet në Serbi është Aleksandër Vuçiq. Dhe Aleksandër Vuçiq formalisht thuajse nuk ka ndonjë pushtet, por pse ai është një njeri kaq i pushtetshëm. Sepse ai është lider informal i partisë në pushtet, dhe ani se ka dhënë dorëheqje nga të qenit i pari i partisë, ai drejton takimet e partisë në qytete të ndryshme të Serbisë.

KOHA: Kam edhe dy pyetje të tjera. E para: Si do ta vlerësonit rolin e kryeministrit Kurti në dialog? Si i shihni politikat e tij?

NENAD ÇANAK: Është shumë e vështirë për mua që të përgjigjem. Arsyeja është shumë e thjeshtë, nuk di mjaftueshëm lidhur me këtë.

KOHA: Ju shihni deklaratat e tij, angazhimet e tij, qasjen e tij.

NENAD ÇANAK: Z. Kurti është shumë bindës. Ai pa dyshim është shumë bindës. Dhe ai është idealist, pa dyshim. A është kjo e dobishme në politikën e sotme? Nuk jam i sigurt. Nuk e di. Por, nëse unë personalisht do të pyetesha nëse dua të jem njeri i idealeve, apo i pragmës politike, gjithmonë do të zgjidhja të isha njeri i idealeve, pasi kjo do të më mbante të gjallë si person. Unë nuk jam teknokrat, kam takuar shumë teknokratë. Si shembull Zoran Gjingjiq ishte teknokrat. Ishte i gatshëm të bënte shumë gjëra që ishin absolutisht kundër interesit më të mirë të Serbisë. Ai ishte personi që pranoi që kisha të futej në shkolla publike në një shtet sekular, që është absolutisht e pakuptueshme.

KOHA: Ai etiketohej si shumë proevropian.

NENAD ÇANAK: Po, por ky etiketim është kryesisht i bërë nga ata që iu referuan arritjeve të tij akademike evropiane.

KOHA: E ndoshta edhe për shkak të kundërshtarëve të tij që ishin të ekstremit të djathtë?

NENAD ÇANAK: Sigurisht, sigurisht, krahasuar me ta, ai ishte absolutisht çfarë të duash në sensin evropian të fjalës. Por kur shikon veprat e tij nuk ishin aq mirë.

KOHA: Z. Çanak, pyetja ime e fundit është a besoni se në një të ardhme jo të largët, ndonjë politikan nga Serbia do të jetë në gjendje të bëjë atë që tash duket e pamundur: njohja e Kosovës

NENAD ÇANAK: Nga të gjithë këta politikanë në skenën politike në Serbi, asnjëri nga ta nuk mund ta bëjë, asnjëri. Diçka duhet të ndryshohet, e para ajo që mendoj se duhet ndryshuar, është se Prishtina, që e ka dyfishuar numrin e banorëve në dhjetë vjetët e fundit, në Prishtinë duhet të organizoni disa festivale verore të muzikës TEKNO apo diçka të tillë, e të ftohen fëmijë nga Serbia të vijnë e të marrin pjesë në to.

Të fillohet t’u jepet një mundësi gjeneratave që nuk e mbajnë mend terrorin në Kosovë nga të dyja palët, që nuk mbajnë mend luftën, nuk mbajnë mend zhdukjet, e gjëra të tilla. Pasi, e di se shumë njerëz që kanë humbur të dashurit e tyre në Kosovë, nga të gjitha nacionalitetet, e pyetja është nëse doni të jepni një të ardhme më të mirë për të gjitha këto zona, Serbia, Kosova, gjithë Ballkani, atëherë duhet të bëjmë bashkë gjithë këta fëmijë, të luajnë e të jetojnë rininë, ditët e hershme pa këtë barrë të së kaluarës. Ky mund të jetë fillimi, ne jemi tepër të vjetër për të ndryshuar gjërat. Ata munden.