Biserko: Politika e ndërkombëtarëve gjatë gjithë këtyre viteve ka dështuar

Zhvillimet e fundit në veri e kanë vështirësuar procesin e dialogut, ka thënë Sonja Biserko, kryetare e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi. Në intervistën për KOHËN, Biserko ka fajësuar bashkësinë ndërkombëtare që për kohë të gjatë ka përkëdhelur Serbinë, dhe e cila qasje perceptohej në Serbi si dobësi e Perëndimit. Ajo ka thënë se Perëndimi më në fund do të kuptojë se nuk do ta bindë Serbinë me këtë politikë, sepse, sipas saj, vetëm humb kohë dhe koha është shumë e çmueshme tani.

“Serbia dëshiron Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, si hap të parë, derisa Kosova nuk e pranon, sepse askush nuk mund të garantojë se çfarë do të jetë ky asociacion më vonë, gjë që është një qëndrim i drejtë. Dhe mendoj se komuniteti ndërkombëtar, BE-ja sidomos, duhet të angazhohen me komunitetin serb në Kosovë që të arrijnë një marrëveshje mes komunitetit serb në Kosovë dhe shqiptarëve. Pra të flasin direkt me njëri-tjetrin, sepse deri më tash Serbia ua ka rrëmbyer vullnetin politik serbëve të Kosovës, posaçërisht atyre në veri”, ka thënë ajo në emisionin “Interaktiv” të KTV-së.

Duke komentuar sulmin e armatosur ndaj Policisë së Kosovës në Banjskë të Zveçanit, ajo ka thënë se tashmë po shihet se Beogradi ishte shumë i përfshirë dhe për këtë ajo kërkon më shumë presion ndaj Serbisë, përfshirë edhe kushtëzimi me ndalimin e liberalizimit të vizave.

Indikacionet për sulm në veri

KOHA: Zonja Biserko, së fundmi në lidhje me zhvillimet në veri të Kosovës keni thënë se skenari në veri të Kosovës ishte ideuar nga Beogradi dhe qëllimi ishte të përdorej si një alibi me qëllim që të ndahet veriu i Kosovës. A mund të elaboroni më shumë?

Biserko: Po përpiqem të kuptoj zhvillimet e fundit në kontekst më të gjerë dhe kur keni në mendje historinë, çfarë po ndodh në Kosovë dhe mes Prishtinës dhe Beogradit, mund të vijmë në përfundim se Beogradi synonte vetëm ndarjen e Kosovës, dhe në një moment ishte zgjidhja më e zbatueshme, sepse me Thaçin dhe një grup të lobistëve që përkrahnin idenë gati arritën marrëveshje. Dhe ishte Angela Merkel ajo që e ndali idenë e ndarjes dhe në fakt nuk kemi dialog mes Prishtinës dhe Beogradit në së paku 10 vjetët e fundit, dhe që prej fillimit të luftës në Ukrainë mund të themi se komuniteti politik i Perëndimit u kthye në Ballkan me një apo dy prioritete. Njëri është që të neutralizojë ndikimin rus dhe i dyti është finalizimi i çështjes së Kosovës dhe filluan rigjallërimin e dialogut mes Prishtinës e Beogradit, por deri më tani, fatkeqësisht, asgjë nuk ka lëvizur. Në termat e implementimit kemi këtë Marrëveshjen e Brukselit dhe atë të Ohrit, por nuk ka ndodhur asgjë në terma realë. Pra, përpjekja e fundit e Beogradit duket se ishte zhvillim natyral i sjelljeve të Beogradit në këta dy vjetët e fundit të themi, sidomos në mënyrën se si trajton komunitetin serb. Së pari i tërhoqën nga institucionet e Kosovës, pastaj ua ndaloi pjesëmarrjen në zgjedhjet lokale dhe duket se i la serbët e Kosovës në një lloj vakumi, pa institucione e kështu me radhë. E dimë se çfarë ndodhi më vonë, por çdo gjë, sidomos konflikti mes serbëve dhe KFOR-it, nuk është marrë me kujdes siç duhet dhe disi ishte margjinalizuar, ishin 90 persona të plagosur, disa shumë rëndë.

Prandaj Beogradi, të themi për shkak të kësaj politike për paqe me Beogradin, me idenë që ta kthejnë Serbinë kah Perëndimi, ata menduan se kishin hapësirë për të manipuluar dhe të tërheqin disa lëvizje dhe të prezantojnë skenarë të caktuar, të cilët menduan se do të realizoheshin. Dhe sikur t’i kishin realizuar në mënyrë më të kujdesur, ndoshta do të ndodhte diçka në mënyrë krejt tjetër. Sidoqoftë, mendoj se kjo përkëdhelje politike nga Perëndimi i Serbisë do të thosha se shihej ose perceptohej në Serbi si dobësi e Perëndimit, sepse deri më tani gjithmonë kemi pasur më shumë presion ndaj Kosovës sesa Beogradit, ani pse pavarësisht këtyre situatave, të themi, së pari ishin provokuar nga Serbia dhe manipulimet e vazhdueshme të Serbisë dhe demonizimi konstant i shqiptarëve, kjo atmosferë toksike në mediat tona, që si duket ishte pritje për të bërë luftë, dukej si propagandë që zakonisht të shpie në luftë. Dhe së fundmi kishim këta grafitë nëpër të gjithë Serbinë “Kur ushtria kthehet në Kosovë” dhe e dini fjalimin e presidentit në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara. Pra kishte shumë indikacione që mund të konsideroheshin diçka, që mund të përfundonte si skenari për të cilin ishim dëshmitarë para tri ditësh. Natyrisht kjo ishte një lloj gracke për Beogradin, sepse aksioni i tyre nuk pati sukses dhe Policia e Kosovës e kryeministri Kurti vepruan në mënyrë profesionale, natyrisht me ndihmën e KFOR-it dhe disa aktorëve të tjerë në Kosovë. Tani jemi në teh dhe Beogradi dukshëm ishte shumë i përfshirë në krejt këtë terror dhe askush nuk po bën përpjekje ta pranojë dhe të themi të dalë me përgjegjësi. Presidenti Vuçiq është duke bërë përpjekje që t’i bëjë përgjegjës serbët e Kosovës, kryeministrin Kurti dhe ndërkombëtarët e kështu me radhë. Por është dobësi dhe mendoj se ai nuk bindi askënd. Sidoqoftë, tani i duhet të negociojë me komunitetin perëndimor, sepse shumë në BE po bëjnë thirrje për qasje më të ashpër ndaj Serbisë. Mendoj se amerikanët ende hezitojnë për këtë dhe nuk e dimë se cili do të jetë rezultati i krejt kësaj.

“Politika e deritashme e ndërkombëtarëve ndaj Serbisë ka dështuar”

KOHA: A mendoni se do të nxisë një ndryshim, në qasjen e komunitetit ndërkombëtar ndaj Serbisë, ajo që ka ndodhur të dielën?

Biserko: Shpresoj se po, se do të ketë diçka normale, do të thosha, sepse politika që e kanë implementuar gjatë gjithë këtyre viteve ka dështuar. Asgjë nuk ka dalë nga kjo. Sidomos në dy vjetët e fundit, kur ata konsideronin se Serbia do të ishte më e gatshme të vinte me zgjidhje të qarta, ashtu siç dukej në fillim në Bruksel dhe më vonë në Ohër. Por ka një gjë së cilës duhet kushtuar vëmendje në analizimin e asaj që dëshiron Serbia e kështu me radhë. Problemi është se si ata i perceptojnë situatën dhe kontekstin ndërkombëtar, si i kuptojnë ata zhvillimet në Perëndim dhe në përgjithësi në botë, pra është siç i shohim ne në anën tjetër gjërat, në mënyrë krejt tjetër, dhe shpresoj se vlerat liberale të Perëndimit do të ngadhënjejnë, se do të fitojnë e kështu me radhë. Dhe në anën tjetër, kemi shkollën tjetër të mendimit, që Perëndimi është duke kolapsuar, në kaos e kështu me radhë. E dini se elita e Serbisë është kryesisht në këtë anë dhe në një mënyrë promovojnë analizën ruse, që parashikon ditë të zeza për Perëndimin.

Pra kjo është çështje e perceptimit dhe se si ju e vlerësoni situatën dhe nëse ju shihni hapësirë për të vazhduar me agjendën tuaj. Tani jemi në këtë pikë kur të dyja palët duhet të vendosin se çfarë do të bëjnë dhe mohimi se ky grup i armatosur dhe me maska nuk ka të bëjë asgjë me Beogradin është shumë naiv, sepse arsenali që kishin dhe mënyra se si kanë hyrë dhe e dini gjithashtu nuk ka përgjigje edhe se si këto armë arritën në manastir e kështu me radhë. Pra shumë pyetje, të cilave nuk u ka dhënë përgjigje ana jonë dhe ka shumë prova që po dalin çdo ditë, pra kjo është diçka që Vuçiqi po bën dhe do të shohim se çfarë do të thotë komuniteti perëndimor. Dukshëm, disa shtete në BE janë më të ashpra, janë më kërkuese dhe amerikanët, siç thotë edhe vetë Vuçiqi, në krejt këtë lëmsh, janë duke kuptuar më mirë serbët sesa të tjerët.

KOHA: Mirëpo nëse i referohemi asaj që ka thënë ambasadori amerikan në Prishtinë, Jeff Hovenier, se është organizim i ideuar, dukej si aksion i organizuar, është ndryshe prej asaj që thotë zotëri Hill në Beograd. Flet më shumë për vazhdimin e dialogut dhe kështu me radhë... a besoni se sikur Perëndimi të kishte vazhduar të toleronte Serbinë, do të inkurajonte më tutje për të kryer sulme të tjera ndaj sovranitetit të Kosovës?

Biserko: Shpresoj se ata do t’i rivendosin politikat, sepse do të ishin në përfitim edhe të Serbisë, ngase Serbia nuk mund të shkojë përpara pa mbyllur këto çështjet pezull me Kosovën. Serbia nuk ka bërë asgjë sa u përket reformave dhe ndryshimeve të vlerave dhe gjithçka që duhet në vendosjen e sundimit të ligjit, gjithçka që është parakusht për procesin e anëtarësimit në BE dhe e dini se presidenti shumë shpesh thotë se nuk është realiste që ndonjë shtet i Ballkanit Perëndimor të anëtarësohet para vitit 2030. Kjo është e vështirë për t’u gjykuar nëse këto vende do të bëhen apo jo anëtare, sepse, sipas pikëpamjes sime, gjithçka varet nga zhvillimet para nesh, lufta në Ukrainë, zhvillimet e tjera në Azi, në BE, në Amerikë, sepse do të ketë zgjedhje vitin e ardhshëm, pra ka shumë faktorë që nuk e dimë se si do të ndikojnë në jetën politike në BE, Amerikë apo gjetkë. Pra askush nuk mund të thotë me siguri se si do të ndryshojnë gjërat në këtë rajon, pra krejt këto janë në mendjen e elitës politike kur marrin këto masa në Kosovë dhe shumë mendojnë se janë iracionale. Nuk mendojnë se janë iracionale, por mendoj se janë çështje e gjykimit, pra analizimi i rrethanave të caktuara, pra shpresoj se Perëndimi më në fund do të kuptojë se nuk do ta bindë Serbinë me këtë politikë, sepse vetëm humb kohë dhe koha është shumë e çmueshme tani, për shkak të krejt këtyre zhvillimeve të paparashikueshme dhe të mundshme të vitit të ardhshëm dhe zgjedhjet në Amerikë.

“BE-ja mund ta kushtëzojë Serbinë me liberalizimin e vizave”

KOHA: E përmendët se duhet resitim i politikës në Ballkanin Perëndimor, në çështjen mes Kosovës dhe Serbisë, si e mendoni këtë? Çfarë duhet të ndodhë pastaj?

Biserko: Së pari duhet të ketë më shumë presion ndaj Serbisë. Mund ta kushtëzojnë me ndalimin e liberalizimit të vizave, që është shumë i rëndësishëm për ne qytetarët serbë dhe ka shumë mjete të tjera që mendoj se mund të aplikohen. Sidomos BE-ja që është përkrahëse shumë e madhe financiare dhe ekonomike e Serbisë dhe Serbia duket se ka mbijetuar me këtë përkrahje, sepse çdo gjë që ka ndodhur me ekonominë ka dështuar dhe nuk është bërë pothuajse asgjë për ta çuar Serbinë përpara dhe deri më tani, jemi në njëfarë, si të themi, nyjë perëndimore, gjëra që janë relevante për qytetarët, jo për elitën. Pra, ky mund të jetë mjet i fuqishëm në përballje me Serbinë.

Dhe e dini, prezenca ruse këtu, natyrisht se edhe ata mund të jenë prapa krejt këtyre aksioneve në Kosovë. Unë po spekuloj me këtë për shkak të këtij konteksti të gjerë dhe prezencës së tyre dhe se si ata merren në krejt vendet fqinje dhe në shtetet që kanë mundësi të cenojnë stabilitetin apo të krijojnë tensione ose hapin vatra kritike siç është Kosova dhe me mundësi nesër në Bosnjë. Këto janë dy zona të rëndësishme ku ata mund të manipulojnë, sepse kanë përfaqësues të fuqishëm në Republikën Serbe dhe në Serbi dhe natyrisht në Mal të Zi po bëhen problem, sepse mandatari i ri për qeveri nuk mund ta strukturojë qeverinë, sepse Beogradi po ia parandalon Frontit Demokratik që të jetë pjesë e qeverisë. E dini, ka tri fronte deri më tani: Kosova, Mali i Zi dhe Bosnja, të cilat janë shumë të cenueshme. Pra Kosova ishte mundësia e parë që të nisin dhe të shohin se ku mund të arrijnë.

KOHA: Të mërkurën në Serbi, si dhe pjesë të caktuara të Republikës serbe në Bosnjë është mbajtur ditë zie për vrasjen e 3 sulmuesve në veri të Kosovës. A e bën kjo edhe më tutje përgjegjës shtetin serb për këtë akt, në atë që edhe vetë BE-ja e ka quajtur ‘akt frikacak terrorist kundër Policisë së Kosovës’?

Biserko: Mendoj se në rend të parë ishte kjo njëfarë forme për të mohuar përgjegjësinë dhe kështu për të vendosur fajin në kryeministrin e Kosovës dhe shqiptarët në përgjithësi dhe kjo është duke sjellë gjithfarë argumentesh duke u kthyer prapa tek UÇK-ja, aksionet në vitin 1998-99, dhe kanë sjellë argumente të ndryshme te publiku ynë këtu në Serbi, të mbledhura gjithë këtyre 20 vjetëve, të cilat kurrë nuk kanë sqaruar se çfarë saktësisht ka ndodhur në vitet ‘90. Pa përmendur kurrë krimet dhe masakrat në Kosovë, spastrimin etnik dhe faktin që më shumë se 900 mijë shqiptarë u deportuan jashtë kufirit. Këto gjëra nuk kanë qenë në syrin e publikut këtu në Serbi ndonjëherë. Dhe shihni tash, ne kemi përpjekje të tjera për viktimizimin serb, dhe jo vetëm për viktimizimin e tanishëm, por që prej Luftës së Dytë Botërore, në ish- Jugosllavi, ku serbët thonë se të gjithë kanë qenë viktimë.

Kjo është njëfarë forme e viktimizimit nacionalist, që po kryen punë gjatë gjithë kohës. Kështu ata mobilizojnë ndjenjat e qytetarëve këtu në Serbi, duke i bërë të ndihen të kërcënuar se dikush nga fqinjët do t’i sulmojë serbët e kështu me radhë. Gjithnjë ka tregime për serbët e Kosovës që do t’u ndodhë diçka e ngjashme me atë çfarë ka ndodhur me serbët në Kroaci... Këto janë tregimet që promovohen në baza të përditshme në sferën e mediave këtu në Serbi dhe shumicës së njerëzve as nuk u bëhet vonë të vërtetojnë nëse ky tregim është i vërtetë apo jo. Ky është tregimi që i sugjerohet dhe opinioni publik është i profilizuar në atë mënyrë që: Ne jemi viktima dhe ne po i rezistojmë Perëndimit e kështu me radhë. Që kinse ne duam të jemi vetvetja, që identiteti ynë nuk duhet të ndryshojë nga kulturat e Perëndimit, e gjithnjë me ton viktimizues. Ju duhet ta kuptoni mekanizmin se ajo çfarë ka ndodhur këto 2-3 ditët e kaluara, ku serbët portretizohen si viktima dhe dita e zisë apo e përkujtimit është pjesë e këtij mekanizmi.

Dhe kam drojën se kjo mund të bëhet apo do të bëhet pjesë e fushatës elektorale, sepse për disa muaj presidenti do të shpallë zgjedhje në të gjitha nivelet në Serbi dhe kjo çfarë ndodhi në veri do të jetë pjesë e fushatës së tij, me viktimizimin e tij, dhe me atë që Kosova është zemra e kombit tonë, një propagandë që ka zgjatur shumë, por që është e thjeshtë. Por që, edhe po bën punë këtu në Serbi.

KOHA: Presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiq, e ka akuzuar Kurtin për përpjekje për spastrim etnik të serbëve në veri të Kosovës. Ai madje i ka krahasuar sulmuesit me familjen Jashari kur po kritikonte për, siç e quan si hipokrizi, të komunitetit ndërkombëtar. Si e shihni ju këtë?

Biserko: Paj, kjo është pjesë e propagandës dhe askush këtu nuk e përmend se e gjithë familja Jashari është vrarë, 50 e më shumë anëtarë. E dini, nuk ka shpjegim tjetër për këtë, përveçse kjo është pjesë e propagandës së vazhdueshme që po i mbush 40 vjet tash. Nuk mund kërkoni sqarim racional për këtë. Është diçka që është ngulitur thellë në ndërgjegjen shoqërore serbe. Po ashtu duhet ta kuptoni se kjo gjë është ngulitur në kulturën tonë, në arsim. Tani po planifikojnë ndryshimin e teksteve shkollore, ku lëndët mbi identitetin do të jenë themelore për nxënësit në këtë përpjekje post-jugosllave, post-konflikt për të formësuar identitetin e pastër serb. Kjo është pjesë e saj po ashtu dhe mendoj se kështu do të vazhdojë edhe në muajt e ardhshëm, sepse nuk e shoh se si ndryshe Vuçiqi dhe Qeveria mund të mbrohen nga Bashkimi Evropian dhe Amerika apo nga vendet e QUINT-it. Nuk e di se çfarë argumentesh do të përdorin, sepse faktet janë shumë të qarta. Nuk mund të ndryshoni realitetin e asaj që ka ndodhur të dielën. Është shumë e vështirë për ta ndryshuar tashmë ngjarjen. Mund vetëm të gënjeni dhe manipuloni me të.

KOHA: Përderisa Vuçiqi dhe Qeveria e Serbisë fajësojnë Kurtin për atë çfarë ndodhi në veri, në Kosovë ka një mendim pothuajse uniformë se Kosova ishte në të drejtën e saj, se po mbronte integritetin territorial. Ju thatë që Policia e Kosovës ka kryer një aksion profesional në veri të Kosovës. A ka edhe njerëz të tjerë që e thonë këtë në Serbi?

Biserko: Paj jo. Janë dy njerëz nga skena politike që u takojnë partive shumë margjinale, sikurse Zoran Vuletiq dhe një tjetër burrë politikan i ri. Janë disa individë që flasin. Do të thosha se ndarja e Kosovës kishte përkrahje të madhe politike këtu në Serbi, në elitat e këtushme dhe nëse nuk ju kujtohet, t’jua rikujtoj se kur kishim dialogun e brendshëm këtu për idenë e ndarjes së Kosovës, 90 për qind e qytetarëve ishin për të mbajtur një konflikt të ngrirë dhe pastaj të pritnin një moment të ri politik që do ta mundësonte një marrëveshje për ndarje.

Prandaj e kemi këtë reagim për atë që ka ndodhur të dielën. Disa kanë kërkuar mbajtjen e një seance të jashtëzakonshme në Parlament, por këta zëra janë më shumë të përqendruar në dështimin e shërbimit sekret për mënyrën e reagimit, për atë se si i ka zënë papritur kjo ngjarje apo që kanë vepruar në mënyrë joprofesionale dhe që kanë dështuar në këtë përpjekje. Nuk them se të gjithë e kanë përkrahur këtë akt të dhunshëm, por shumica prapëseprapë janë në favor të ndarjes së Kosovës.

KOHA: Cila besoni se është e ardhmja e Marrëveshjes së Ohrit, meqë me këtë sulm që u bë, nene të caktuara të Marrëveshjes janë shkelur po ashtu, si përkushtimi për fqinjësi të mirë dhe respektimi i integritetit territorial, derisa po shohim se në terren diçka tjetër po ndodh. Cila është e ardhmja e kësaj marrëveshjeje sipas jush?

Biserko: Siç kam thënë, kjo marrëveshje është larguar nga tavolina tre vjet më parë dhe mund të tërhiqet prapë nga tavolina. Është e rrezikshme jo vetëm për Kosovën dhe Serbinë por edhe për shumë vende të tjera në fqinjësi, siç mund të kërkojnë shqiptarët, hungarezët e boshnjakët në Serbi. Pa përmendur këtu Rumaninë, Sllovakinë apo secilën nga këto ish-vendet socialiste që mund të kenë probleme me minoritetet, e sidomos ato që kanë densitetit të popullsisë. Dhe kjo do të ishte një goditje e rëndë për konceptin evropian të shteteve civile dhe nuk duhet të dorëzohen në këtë, sepse nuk i zgjidh problemet as në Kosovë e as në Serbi. Ky territor me disa mijëra serbë nuk ndryshon diçka as për Serbinë, e cila ka probleme e sfida të tjera në ekonomi, kulturë e të tjera, në mënyrë që të jetë kandidat i vërtetë për t’u bërë anëtar i Bashkimit Evropian. Nëse ende është një opsion për Serbinë e për të cilin nuk jam fort i sigurt se qëndron si opsion, ani pse zyrtarisht Serbia është kandidate për t’u bërë anëtare e BE-së.

Nuk besoj se ndarja e Kosovës duhet të jetë një mundësi as për Kosovën, as për Serbinë apo ndonjë tjetër vend përreth. Si BE-ja ashtu edhe SHBA-ja nuk duhet ta shohin këtë si një mundësi. Do të ishte e gabueshme një gjë e tillë. Nuk do t’i zgjidhë problemet dhe nuk do ta ndryshonte Serbinë.

KOHA: Dhe si duket rruga drejt normalizimit të marrëdhënieve mes Kosovës e Serbisë. Çfarë nënkupton për ju dialogu i Brukselit në këto rrethana?

Biserko: Nuk mendoj se ka dialog. Mendoj se do të përfundojë me thirrje për te vazhduar me zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit. Dhe natyrisht secila palë ka prioritetet e saj. Serbia dëshiron Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, si hap të parë, derisa Kosova nuk e pranon, sepse askush nuk mund të garantojë se çfarë do të jetë ky asociacion më vonë, gjë që është një qëndrim i drejtë. Dhe mendoj se komuniteti ndërkombëtar, BE-ja sidomos, duhet të angazhohen me komunitetin serb në Kosovë që të arrijnë një marrëveshje mes komunitetit serb në Kosovë dhe shqiptarëve. Pra të flasin direkt me njëri-tjetrin, sepse deri më tash Serbia ua ka rrëmbyer vullnetin politik serbëve të Kosovës, posaçërisht atyre në veri. Dukshëm, duke shtyrë përpara interesat e veta dhe jo të serbëve në veri të Kosovës. E dini, veriu ka qenë një qendër e krimit. Me mungesë të sundimit të ligjit, qoftë të Kosovës apo Serbisë. Kështu që njerëzit atje janë duke jetuar në geto, me presione nga më të ndryshmet nga Serbia, nga partia lokale Lista Serbe, dhe nga ajo që shohim Lista Serbe është më përgjegjësja për atë çfarë ndodhi të dielën e kaluar.