BE dhe SHBA, krah për krah në dialog

Në një intervistë ekskluzive të përbashkët dhënë KOHËS, i dërguari i BE-së për dialogun Kosovë-Serbi, Miroslav Lajçak, dhe zv.ndihmësi i sekretarit të shtetit, Matthew Palmer, thanë se Brukseli dhe Washingtoni punojnë së bashku për arritjen e një marrëveshjeje finale, e cila për SHBA-në nënkupton njohjen e ndërsjellë, ndërsa për BE-në hapjen e rrugës së anëtarësimit të Kosovës...

Koha: Zoti Lajçak, mirë se vini në KOHA, është kënaqësi që ju kemi këtu. Është gjithashtu kënaqësi që e kemi edhe z.Palmer sot (përmes video-lidhjes). Teknologjia na e ka mundësuar ta zhvillojmë këtë intervistë në këtë mënyrë. Z. Lajçak, do ta nisja me ju dhe me një pyetje. Mbrëmë keni zhvilluar shumë takime dhe gjatë ditës së sotme dhe çfarë keni nxjerrë prej këtyre takimeve me kryeministrin e ardhshëm z.Kurti dhe ushtruesen e detyrës së presidentes, znj.Osmani, pastaj jeni takuar me liderët e partive politike opozitare dhe me kryeministrin në detyrë, z.Hoti? Çfarë keni nxjerrë nga këto takime?

Lajçak: Së pari, ju falënderoj shumë për këtë intervistë dhe më vjen mirë që Palmeri na është bashkuar virtualisht dhe shpresoj një ditë të dy do të jemi me ju në studio. Vizita e kësaj here në Prishtinë është e treta e imja në Kosovë prej se jam ngarkuar me këtë detyrë dhe gjithnjë është e rëndësishme të jesh këtu, dhe veçmas kësaj here është e rëndësishme, pas zgjedhjeve që kanë ndryshuar spektrin politik dhe qëllimi im parësor ishte që të takohesha me z. Kurti, i cili është kryeministër në ardhje për të diskutuar dialogun, sepse ai do të jetë partneri ynë dhe doja të sigurohesha se ai kishte informacione të plota, pasqyrim të plotë të dialogut, për strukturën, për procesin, për rezultatet dhe për shtegun para nesh. Kështu që, ne shpenzuam goxha shumë kohë me diskutimin rreth këtyre dhe unë kisha mundësinë të diskutoja edhe me znj. Osmani për dialogun. Unë e falënderova kryeministrin në detyrë, z. Hoti si partner konstruktiv në rolin e Bashkimit Evropian në këtë proces dhe për kontributin e tij për këtë proces. Dhe liderëve të partive politike PDK, LDK, AAK dhe Listës Serbe ua shpreha pritjet tona se ata do të mbështesin dialogun. Dua të them se këto parti deri tani ishin përgjegjëse për dialogun. Ato e dinë se çfarë është e rëndësishme dhe dialogu nuk është çështje për një parti, për Qeverinë, dialogu është i rëndësishëm për krejt Kosovën dhe për çdo qytetar, dhe unë pres se do të kontribuojnë të gjitha partitë politike dhe më vjen mirë që ato e kuptojnë këtë dhe kanë shprehur përkushtimin e tyre për dialogun.

Koha: Ka pasur shumë diskutime për afatin kohor. Dua të them se ju keni përmendur dje në mëngjes se nuk duhet të zgjasë me vite të tëra, se krejt procesi duhet të përfundojë, nuk e di, mbase edhe brenda disa muajsh?

Lajçak: E dini, dialogu do të shënojë dhjetë vjet javën e ardhshme. Është kohë e gjatë. Dhe vërtet besojnë në Bashkimin Evropian se ka ardhur koha që këtij procesi t’i jepet fund, për të konkluduar këtë marrëveshje gjithëpërfshirëse. Ky është qëllimi ynë. Kështu që, kjo është ajo në çfarë jemi fokusuar. Tani, kur bie fjala te afatet kohore, unë po them: Ne jemi gati. Unë jam i gatshëm shtatë ditë në javë. Kështu që janë të dyja palët, Kosova dhe Serbia, ato që vendosin për shpejtësinë. Ne duam ta inkurajojmë këtë proces që të ruajë këtë dinamikë. Kështu që, ne nuk po humbim kohë për shkak se nuk ka arsye për ta shtyrë dialogun, dhe unë thashë gjithashtu – meqë e di se për çfarë procesi bëhet fjalë – nuk na duhen vite. Mund të kryhet brenda disa muajsh, nëse palët janë të përkushtuara dhe të gatshme për këtë. Andaj, ky është qëllimi im.

Kështu që, janë palët ato që vendosin, Bashkimi Evropian pa dyshim se nuk është ai që po e ngadalëson procesin dhe njëherësh, përcaktimi i ultimatumeve do të ishte diçka artificiale dhe nuk mendoj se do ta ndihmonte procesin. Unë më parë do t’i inkurajoja palët që të vazhdojnë me përkushtimin e tyre dhe të sigurohemi se me to sa më shpejt që është e mundshme ta ruajmë dinamizmin.

Qëndrimet e SHBA-së dhe BE-së “nuk janë të kundërta”

Koha: Njëherësh, kemi një administratë të re në Uashington dhe jemi të lumtur që e kemi me ne z. Palmer nga Departamenti i Shtetit, i cili është ngarkuar, nëse mund të them kështu, me Ballkanin Perëndimor dhe me dialogun të përfshirë në të. Kështu që, z. Palmer, a ndani optimizmin se (dialogu) mund të kryhet brenda muajsh, mbase brenda një viti apo dy sish?

Palmer: Unë hezitoj të përcaktoj ndonjë afat kohor specifik për dialogun. Por ne absolutisht ndajmë qëllimin e partnerëve tanë të Bashkimit Evropian për ta shtyrë procesin përpara, specifikisht për ta çuar përpara shpejt, për ta shtyrë para me vendosmëri. Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të donin të kishte marrëveshje për normalizim të plotë të marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, ligjërisht të detyrueshme që hap rrugën e qartë për integrim evropian për të dyja, Serbinë dhe Kosovën. Ky ka qenë një qëllim i disa administratave amerikane, me marrëveshje me njohje reciproke, ne e mbështesim fuqishëm këtë. E dini, Lajçaku po i prin këtij procesi, BE-ja po i prin këtij procesi. SHBA-ja e mbështet fuqishëm këtë proces. Ne do t’i inkurajojmë fuqishëm Beogradin dhe Prishtinën që të angazhohen seriozisht në të dhe t’i shtyjmë gjërat para sa më shpejt që është e mundshme.

Koha: Po, e përmendët njohjen reciproke si thelb të çfarëdo marrëveshjeje që SHBA-ja do të donte ta shihte. Kjo është diçka që duket se është krejt e kundërt me qëndrimin e BE-së. Si mund t’i koordinoni përpjekjet nëse qëllimi nuk është i njësojtë?

Palmer: Unë nuk mendoj fare se këto qëndrime janë të kundërta. Dëshirojmë të shohim sa më shumë përparim që mund të arrihet. Pa dyshim se do të ketë hapa të ndërmjetme gjatë rrugës, sikurse ka ndodhur gjatë dhjetë vjetëve.

Përparimi që është shënuar nëpërmjet dialogut deri sot është shumë i rëndësishëm. Duhet të pranohet, të gjitha palët e përfshira në të po e vlerësojnë. Ne nuk po e nisim nga hiçi. Po e nisim nga puna e mirë që është bërë gjatë disa vjetëve. Por tashmë me qëllim që Serbia dhe Kosova t’i hedhin këto gjëra prapa shpine, ta riorientojnë veten që të shikojnë përpara dhe që të kenë një shteg të qartë dhe realist drejt Evropës, duhet të ketë normalizim të plotë, një normalizim gjithëpërfshirës të marrëdhënieve ndërmjet tyre, dhe do të ishte ideale me njohje reciproke në thelb të krejt kësaj. Dhe vetëm kështu do të qartësohej gjithçka.

BE përballë njohjes reciproke

Koha: Z. Lajçak, njohja reciproke është disi fjalë e ndaluar për BE-në?

Lajçak: Nuk është fjalë e ndaluar për BE-në, por unë po i përfaqësoj 27 shtete anëtare të Bashkimit Evropian dhe duhet të sigurohem që të respektoj mandatin tim dhe mandati im është që një normalizim gjithëpërfshirës, dhe ligjërisht i detyrueshëm, të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, që do të zgjidhte të gjitha çështjet. Dhe këtë e thotë mandati im - lexojeni me kujdes mandatin tim dhe do të nxirrnin përfundimin derisa po flasim dhe njëherësh Mathew, miku im që e përfaqëson një vend dhe vendet kanë qëndrimet e tyre. Bashkimi Evropian si BE nuk është shprehur kështu, dhe nuk ka shprehur qëndrimin e vet, por fakti se Bashkimi Evropian po i prin procesit, që Bashkimi Evropian po investon kaq shumë kapital politik, tregon qartazi se BE-ja nuk e sheh status-quon si të qëndrueshme.

Koha: Gjatë këtyre dy ditëve sa jeni këtu, çështja e hartës në zyrën tuaj është ngritur disa herë. Si e shpjegoni këtë? Dua të them, keni thënë se është shprehje e neutralitetit të BE-së kundrejt çështjes së statusit. Por, për shumë njerëz këtu, përfshirë edhe mua, ajo nuk duket si neutralitet.

Lajçak: Shiko, i kam kaluar njëzet vjet duke punuar për Ballkanin dhe e kuptoj se sa të ndjeshme janë çështje të caktuara, disa gjëra pa dyshim se janë të ndjeshme. Çfarë kam në zyrën time është harta e rajonit që është sjellë nga Shërbimi i BE-së, sepse pa dyshim se nuk kam mbajtur anë me asnjërën palë, e as nuk ishte qëllim imi të ofendoja dikë, dhe të them të drejtën kjo është provë se na duhet dialogu, se na duhet normalizimi i marrëdhënieve, me qëllim që më të mos kemi këso diskutimesh dhe çështje të tilla në të ardhmen.

Koha: Teksa flasim për BE-në dhe për faktin se disa shtete evropiane nuk e njohin, pesë prej të cilave, përfshirë Sllovakinë, ministër i Jashtëm i së cilës keni qenë një vit a dy vjet më parë. Pastaj kemi 22 shtete anëtare që e njohin pavarësinë. Si mund ta kapërceni këtë konflikt të brendshëm, nëse është konflikt, por kështu më duket mua brenda BE-së?

Lajçak: Nuk është konflikt. BE-ja punon si familje e shteteve që e respektojnë njëra-tjetrën, dhe secili shtet, pavarësisht se sa i madh apo i vogël është, këtë nuk po e marrim në konsideratë, një ditë kur Kosova do të jetë anëtare e BE-së, edhe zëri i Kosovës do të dëgjohet dhe respektohet.

Koha: A jeni i sigurt se do të anëtarësohemi në Bashkimin Evropian?

Lajçak: Unë e besoj këtë. Unë e besoj këtë dhe ...

Koha: A duhet të njihemi si shtet nga BE-ja për t’u anëtarësuar?

Lajçak: Po, absolutisht, dhe kjo nuk do të mund të ndodhë pa normalizim dhe kjo është arsyeja pse unë po punoj për normalizimin dhe...

Koha: Pra, i bie se ju tërthorazi po punoni në të njëjtin drejtim me z. Palmer?

Lajçak: Afërmendsh se ne po punojmë në të njëjtin drejtim dhe ngushtësisht me z. Palmer. Dhe çfarë dua të them është se të gjitha 27 shtete anëtare janë përkrahëse të së ardhmes evropiane të Ballkanit Perëndimor, përfshirë Kosovën. Të gjitha 27 shtetet anëtare kanë mbështetur nënshkrimin e Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit, sepse krejt kjo bazohet në konsensus. Të gjitha 27 shtetet anëtare janë shumë bujare në asistencën financiare për Kosovën. Dua të them, investimi i Bashkimit Evropian kap vlerën e 1.2 miliardë eurove që nga viti 2008 për Kosovën. Kështu që pse Bashkimi Evropian nuk e ka shprehur qëndrimin e vet, nuk do të thotë se është negativ. Bashkimi Evropian është partner prijatar për Kosovën, sepse Kosovën e sheh si anëtare të ardhshme, por kjo nuk do të ndodhë pa normalizim, dhe normalizimi nuk do të ndodhë pa dialog, dhe kjo është arsyeja pse dialogu është kaq i rëndësishëm.

Ndryshimet në Washington

Koha: Z. Palmer, ne e kemi përmendur disa herë deri tani domosdonë ose faktin që SHBA-ja dhe BE-ja po punojnë bashkërisht në këtë proces. Por nuk dukej kështu vitin e kaluar. A ka ndryshuar diçka, apo nuk e kemi pasur një pasqyrim mjaftueshëm të qartë?

Palmer: Afërmendsh se gjërat kanë ndryshuar, në Uashington kemi një administratë të re. Presidenti Biden dhe sekretari Blinken kanë bërë të qartë qëllimin e tyre për ta pasur prioritet ndërmjet Shteteve të Bashkuara dhe BE-së, për të pasur prioritet marrëdhëniet me NATO-n, për ta pasur në thelb të politikës amerikane me Evropën, marrëdhëniet transatlantike dhe marrëdhëniet e Aleancës janë të forta, dhe ka një partneritet të qëndrueshëm, dhe kjo është veçmas e vërtetë për Ballkanin Perëndimor. Ne e shohim këtë si një zonë ku interesat e Shteteve të Bashkuara dhe interesat e partnerëve tanë evropianë janë pothuajse në harmoni të plotë. I shohim gjërat me të njëjtin sy, kemi qëllime të njëjta, ne e kuptojmë cili është shtegu që duhet të rrahim dhe ne po punojmë në partneritet për t’i avancuar ato qëllime ...

Koha: Çfarë në të vërtetë do të thotë kjo? Cili është roli i SHBA-së në procesin e dialogut, të udhëhequr nga Bashkimi Evropian?

Palmer: Ne jemi të angazhuar aktivisht me lidershipin edhe në Beograd, edhe në Prishtinë për të theksuar dhe për të shprehur mbështetjen amerikane për dialogun e udhëhequr nga BE-ja, dhe pastaj për të punuar në partneritet me z. Lajçak dhe ekipin e tij për të adresuar dhe avancuar çështjet e caktuara në tryezën e bisedimeve, për të punuar dhe për të inkurajuar përparim dhe për ta ndihmuar lidershipin për t’i bërë sytë katër në spektrin e gjerë, në qëllimin që është normalizimi i këtyre marrëdhënieve dhe shtyrja para drejt të ardhmes evropiane.

Koha: Në dritën e asaj çfarë porsa e thatë, çfarë ndodh me Marrëveshjen e Uashingtonit, a është pjesë e këtij procesi, a është diçka që duhet të riadresohet, apo diçka që thjesht duhet të zbatohet?

Palmer: Sekretari Blinken ka qenë shumë i qartë në komentet e tij publike se ne duartrokasim punën që ishte bërë nën administratën e kaluar për normalizimin ekonomik ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës. Ka një themel mbi të cilin mund të ndërtohet. Unë nuk dua të lëshohem në mënyrë specifike në marrëveshjen, por në parim, ideja mbi të cilën dëshirojmë të punojmë për fuqizimin e marrëdhënieve ndërmjet Prishtinës dhe Beogradit, të normalizohen këto marrëdhënie dhe të ndihmohen për të lëvizur para, mbetet relevante. Dhe motori parësor për këtë është procesi i dialogut i udhëhequr nga BE-ja dhe z. Lajçak.

Asociacioni sipas Kushtetutës

Koha: Kur flasim për procesin e BE-së, z. Lajçak, e përmendët se do të bëhen dhjetë vjet prejse nisi, mendoj prej tetë marsit 2011. Dhe gjatë gjithë këtyre viteve, ka pasur shumë zëra, përfshirë edhe përfituesit e tanishëm të zgjedhjeve, që mendonin se diçka duhet të rishikohet përsëri, madje disa prej marrëveshjeve që ishin nënshkruar ose arritur, por që në të vërtetë kurrë nuk ishin zbatuar. A jeni ju në favor të asaj, le të themi të shikohet çfarë është arritur, dhe mbase të riadresohen disa prej çështjeve?

Lajçak: Ne po përpiqemi fort që të arrijmë një marrëveshje gjithëpërfshirëse që nuk do të lërë asnjë çështje të hapur ose pa e adresuar. Kjo nënkupton se do të diskutojmë edhe çështje që nuk i kemi diskutuar më parë. Ne gjithashtu po sigurohemi që çfarë ishte nënshkruar, por nuk ishte zbatuar, duhet të zbatohet. Mendoj se rihapja e pakos është e rrezikshme, sepse nëse ju nxirrni disa elemente prej saj, që nuk ju pëlqejnë, atëherë edhe pala tjetër mund të nxjerrë disa elemente të tjera, që nuk janë të rëndësishme për ju. Andaj, mendoj se mënyra më e mirë për të vazhduar përpara është që të sigurohemi se çfarë është nënshkruar, do të zbatohet dhe të gjendet një shteg për zbatim, që të ndihmojë Serbinë dhe Kosovën të lëvizin para edhe më afër Bashkimit Evropian.

Koha: Çfarë do të thotë kjo për shembull për marrëveshjen e Asociacionit për komunat me shumicë serbe?

Lajçak: Po. Kemi tri dokumente, kemi marrëveshje që u nënshkrua në vitin 2013 dhe u ratifikua në Kuvendin e Kosovës me shumicë votash. Pastaj është një marrëveshje e vitit 2015 ky dokument u dërgua në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës që publikoi vendimin e saj që thotë se është e rëndësishme që Asociacioni i ardhshëm respekton plotësisht Kushtetutën e Kosovës. Pra, nuk thuhet se Asociacioni nuk duhet të implementohet, por thuhet se do të implementohet në pajtim me Kushtetutën e Kosovës. Pra, tani në bazë të këtyre tri dokumenteve, Ne duhet të ulemi, ose palët të ulen dhe të diskutojnë se si t’i implementojnë. Dhe ne i respektojmë plotësisht vijat e kuqe për Kosovën, që janë natyrisht: Rendi kushtetues, integriteti territorial dhe sovraniteti dhe në këto baza. Duhet të shikojmë për modelet më të mira se si të implementojmë këto. Sepse po e përsëris, ju e keni përshtatur, ju e keni nënshkruar, Kuvendi juaj e ka përshtatur, por ne nuk duhet të injorojmë asnjërin prej këtyre tri dokumenteve dhe shoh shumë hapësirë për të gjetur një zgjidhje që do të shtoja se si e shoh në përgjithësi, do të sigurohemi që të jetë zgjidhje evropiane.

Këmbimi i territoreve – zgjidhje joevropiane

Koha: Çfarë do të thotë kjo, sepse ka pasur shumë debat për zgjidhje evropiane Por përfunduam duke folur për një moment për shkëmbime territoriale që nuk duket aspak si zgjidhje evropiane?

Lajçak: Kjo për mua është e kundërta e zgjidhjes evropiane. E dini, kam qenë aktivisht duke punuar në këtë rajon për shumë vjet dhe në pjesë të ndryshme të Ballkanit Perëndimor, gati çdokund në Ballkanin Perëndimor.

Gjithashtu kam parë se komuniteti ndërkombëtar shpesh ka sjellë propozime që nuk janë testuar diku tjetër dhe prisnin që të funksiononin në Ballkan dhe nuk funksionuan. Pra, filozofia ime është ndryshe. Unë po them, le t’i shikojmë modelet ekzistuese në Evropë dhe kur të diskutojmë çështjet e Asociacionit, le të shikojmë se si këto çështje janë adresuar në shtetet e Bashkimit Evropian dhe cilat prej këtyre modeleve mund të aplikohen në situatën tonë. Sepse kjo do të thotë se nuk po testojmë diçka si në laborator, por ne po flasim për modele ekzistuese dhe së dyti, po ju sjellim afër Bashkimit Evropian duke aplikuar modele evropiane. Pra, kjo është filozofia ime.

Koha: Në rastin e Asociacionit, gjithmonë ekzistonte frika se do të na shpinte në një lloj situate që do të përfundonim në një lloj entiteti “Republikë Serbska” në Kosovë, që është diçka që saktë kërkohet nga Beogradi. Pra çfarë mendimi keni për këtë?

Lajçak: Ju jeni të barabartë në tavolinën e bisedimeve. Kosova dhe Serbia në kornizën e dialogut janë dy palë të barabarta. Pra, askush nuk mund të imponojë mbi ju diçka që nuk doni ta pranoni. Ju duket se nuk e pranoni faktin se dialogu ju jep një platformë fantastike ku ju negocioni si të barabartë. Pra, Beogradi dëshiron diçka, por edhe Kosova dëshiron diçka. Dhe ne si Bashkim Evropian duam të sigurohemi se në fund diçka nuk do të ketë ndikim negativ në funksionimin e institucioneve tuaja dhe do t’ju sjellë afër Bashkimi Evropian. Këto janë depozitat.

Koha: A keni biseduar për këto çështje me zotëri Kurtin që thatë se mbrëmë jeni takuar me të së pari?

Lajçak: Po. Kemi biseduar së bashku për tri orë.

Koha: Për ju cili ishte përfundimi nga ky takim?

Lajçak: Përfundimi kryesor ishte që dialogu të vazhdojë.

SHBA mbështet prioritetet e Kurtit, i kërkon përfshirjen në dialog

Koha: Zotëri Palmer, cilat janë pritshmëritë tuaja nga Qeveria e re këtu, sepse, siç e dëgjuat, z. Lajçak bisedoi për tri orë me Kurtin që pritet të bëhet Kryeministër i ri pas rezultatit të zgjedhjeve? Pra, cilat janë pritshmëritë nga SHBA-ja dhe Departamenti i Shtetit?

Palmer: Pritshmëritë tona janë që qeveria e ardhshme të përfshihet në dialog me seriozitet dhe konstruktivitet. Kemi dëgjuar nga Kurti dhe të tjerët në Kosovë se prioritet i tyre është sundimi i ligjit, lufta kundër korrupsionit dhe të vendoset rendi brenda shtetit. Dhe sinqerisht, këto janë edhe prioritetet tona. Ne e përkrahim plotësisht këtë agjendë dhe do të jemi partnerë të mirë dhe të fuqishëm për të arritur këto qëllime, ashtu siç kemi qenë dhe do të vazhdojmë të jemi. Sidoqoftë, Kosova do të ketë nevojë të bëjë politikë të jashtme, ashtu si të brendshme. Bota nuk pret.

Pra është e mundshme për shtetet që të kenë më shumë se një prioritet. Ne duhet të sigurohemi se qeveria e ardhshme e kupton se angazhimi në dialog me seriozitet dhe me qëllimin që gjërat të ecin shpejt drejt marrëveshjes dhe ky është e rrënjosur në mendësinë e qeverisë së ardhshme dhe është reflektive në prioritetet e qeverisë së ardhshme.

Është e rëndësishme për Kosovën, për Shtetet e Bashkuara, është e rëndësishme për rajonin që Kosova ta ketë këtë shteg drejt normalizimit dhe drejt së ardhshmes evropiane

Lajçak: Më duhet të shtoj diçka. Pajtohem me ato që tha. Por nuk duhet ta shikojmë dialogun si diçka të ndarë nga prioritetet e tjera të Kurtit dhe Qeverisë së tij. Janë të lidhura drejtpërdrejt, sepse është dialogu dhe normalizimi i marrëdhënieve që sjell mundësi, vende dhe investime të reja dhe adreson çështjet e tjera. Për këtë shkak, nuk ka konkurrencë artificiale apo konflikt mes këtyre prioriteteve, siç tha Matt, ka pritshmëri të brendshme, por ka pritshmëri edhe nga komuniteti ndërkombëtar, por nuk ka konflikte. E përkrahin njëra-tjetrën meqë ra fjala.

Koha: Kemi dëgjuar sot Kurtin që thotë se është në favor të dialogut, por ky dialog duhet të rinisë dhe duhet të ketë parime të qarta mbi të cilat duhet të drejtohet dhe duhet të jetë transparent në mënyrën e drejtimit. E keni diskutuar këtë me z. Kurt dhe cilat duhet të jenë ndryshimet e nevojshme për të arritur atë lloj dialogu të cilin do ta pranojnë të gjitha palët?

Lajçak: Në këtë pikë, vizita ime ishte e rëndësishme me qëllim që zotëri Kurti merr pamjen e plotë të dialogut, sepse nuk ishte pjesë e tij dhe nuk ishte i përfshirë. Siç kam thënë, do t’i ndihmoj të marrë vendime të qarta. Pika e dytë me të cilën pajtohem plotësisht me zotëri Kurtin dhe zonjën Osmani është që dialogu nuk është çështje apo agjendë e vetëm një partie ose e një qeverie. Na duhet shoqëria për ta përkrahur, na duhen deputetët për ta përkrahur, na duhet përfshirja aktive e shoqërisë civile dhe ky është roli i akterëve politike: të kenë mandat të fuqishëm, mandat formal nga parlamenti, por edhe mandat joformal nga shoqëria, me qëllim që populli të ketë besim në këtë proces, që të mos i frikësohen procesit dhe për këtë të ketë transparencë në sensin që të dihet se përse është i rëndësishëm, çfarë do të na sjellë dhe kërkimi i përkrahjes, që është mesazhi ynë që nga fillimi.

Rishikimi i dialogut

Koha: Zotëri Palmer, çfarë mendoni për rifillimin e dialogut, cila duhej të ishte pjesa e dialogut që ndoshta duhet të riadresohet?

Palmer: Mendoj se do të ishte me vlerë nisja e një debati kombëtar në Kosovë për Dialogun, qëllimet dhe prioritetet e tij, transparenca është një gjë e mirë Është e rëndësishme që publiku i Kosovës të kuptojë se cilat janë çështjet, ujditë, si mund të duken kompromiset dhe cila është rruga përpara. Nuk mendoj se duhet të niset nga zeroja, sepse është bërë punë e mirë gjatë viteve, marrëveshje janë arritur dhe janë implementuar, ka ndihmuar në forcimin e bisedimeve dhe ka ofruar bazë për bisedime të reja, por mendoj se ka hapësirë për transparencë më të madhe dhe hapje në bisedimet mes partive politike dhe më me rëndësi me publikun kosovar.

Koha: Kur e përmendët kompromisin, është një fjalë që thumbon publikun këtu, sepse ekziston frika se do të ketë diçka që Kosova duhet të japë, ky është koncepti që kjo fjalë kuptohet shpesh këtu, por çfarë do të thotë në termet e këtij dialogu dhe procesit të Brukselit, çfarë do të thotë kompromisi për ju?

Palmer: Kompromisi si gjithmonë në negociata do të thotë se Serbia ka ambicie, pozicione dhe dëshira, ashtu siç ka Kosova, kanë qëllime në këtë proces dhe duhet të kuptojnë nevojat e palës tjetër dhe të bashkëpunojnë për të gjetur zgjidhje që është e pranueshme për të gjithë. Nëse do të ketë një marrëveshje, duhet të jetë që pranohet nga qeveritë në Beograd dhe Prishtinë dhe barabartë, por edhe më me rëndësi, të pranohet nga publiku në Serbi dhe Kosovë. Pra, duhet të ketë proces angazhimi, dialog dhe bisedime, dhe të dëgjohet teksa flitet. Kjo është puna e Miro Lajçakut, është puna e procesit të dialogut të prirë nga BE-ja. Është dialog që SHBA-ja e mbështet fuqishëm dhe do të punojë për ta forcuar dhe inkurajuar.

Dështimi me liberalizimin e vizave

Koha: Siç e përmendi zotëri Palmer, ju e përfaqësoni BE-në në këtë proces dhe problemi që hasim me kredibilitetin kur përmendet BE-ja në Kosovë, për shkak të kryesisht, problemit me liberalizimin e vizave. Po t’i pyesni shumë njerëz, do të thoshin nëse nuk mund të na lejonin liberalizimin e vizave që e kanë të gjitha vendet e rajonit, përveç nesh, si mund t’i besojmë se ky proces është diçka në të cilin duhet të përfshihemi?

Lajçak: E di sa e ndjeshme është kjo temë në Kosovë dhe pajtohem me ju në këtë. Do të doja që vizat të liberalizoheshin shumë kohë më parë dhe kam përdorur çdo mundësi dhe takim që kam pasur me vendet anëtare Që të theksoj se sa e rëndësishme është kjo çështje edhe për perceptimin publik nëse dëshironi kredibilitet të Bashkimit Evropian. Natyrisht se kur shkoni nëpër institucione, do të thonë se janë procese të ndara, por çdo gjë është e ndërlidhur. Pra pyetja nuk është nëse, por kur? Dhe është në duart e shteteve anëtare dhe disa shtete anëtare kanë disa pyetje Për këtë shkak, këshilla ime për partnerët e mi këtu në Kosovë është shkoni dhe flisni me këto shtete dhe pyesni se cilat janë pyetjet dhe ofroni për të bashkëpunuar për të gjetur zgjidhje dhe të kenë përgjigje këto pyetje. Pra, ka përkrahje të madhe për liberalizmin e vizave ndaj Kosovës brenda Bashkimit Evropian, por vendimi varet nga Këshilli Evropian dhe lypset konsensus. Pra, bëhuni pjesë e zgjidhjes, ankesat nuk do të ndihmojnë, por takimi me ato shtete që kanë probleme dhe pyetje dhe përballja me këto dhe krijimi i një mekanizmi që do t’u përgjigjej këtyre pyetjeve, do të na shpjerë atje.

Koha: Andaj këshilla juaj për Qeverinë e ardhshme është që ta fillojë një lloj fushate të lobimit me vendet anëtare të BE-së?

Lajçak: Jo domosdoshmërisht lobuese, më shumë punuese...

Koha: ...sepse ne kemi një vlerësim të Komisionit Evropian se gjithçka është e përfunduar...

Lajçak:...e di, po, por nuk është Komisioni Evropian, nuk është Parlamenti Evropian ai që merr vendime, është Këshilli Evropian, e di se është e ndërlikuar, është Këshilli i shteteve anëtare. Andaj nuk është lobimi, por të biseduarit me ata, dhe ju e dini fare mirë se cilat janë shtetet anëtare që kanë probleme të caktuara, pra është më shumë punë e gjetjes së mekanizmit.

Pra, nuk është një fushatë lobimi për PR, por më tepër një dialog tejet punues se si t’u gjenden përgjigje pyetjeve të tyre. Dhe mendoj se kjo është mënyra më e mirë dhe gjithashtu më e shpejtë për të mbërritur deri aty.

Koha: Z. Palmer, ju keni përmendur disa herë gjatë diskutimit tonë këtu se SHBA-ja i mbështet procesin, si dhe mandatin dhe përpjekjet e z. Lajçakut. A do të thotë kjo se dikush nga ekipi juaj do t’i bashkohet z. Lajçakut në çfarëdo bisedime të ardhshme që do të ndodhin në Bruksel, apo thjesht i mbështesni synimet si SHBA, si një vend që ka interesa në rajon dhe në paqen këtu?

Palmer: Do të thosha, do ta përshkruaja rolin tonë si aktivisht të përfshirë, andaj, punojnë shumë ngushtë me z. Lajçakun dhe ekipin e tij. Miro dhe unë flasim disa herë në javë rreth asaj se ku janë gjërat dhe si mund të punojmë më ngushtë bashkërisht, si mund të punojmë për t’i avancuar synimet për marrëveshje. Bisedoj rregullisht me liderët politikë në Beograd, bisedoj rregullisht me liderët politikë në Kosovë. Ne flasim, SHBA-ja flet publikisht për Serbinë, për Kosovën... pra ekziston çdo lloj mundësie për koordinim dhe për përpjekjet e përbashkëta. Pyetja se kush është në cilën dhomë dhe në cilën kohë, apo në cilin takim, mendoj se është relativisht margjinale. Këto bisedime ndodhin në një front të gjerë dhe SHBA-ja e BE-ja janë partnerë në këtë përpjekje, ne jemi partnerë të afërt.

Koha: Kur flasim për dialogun, përherë ka ekzistuar ajo korniza se ku duam të arrijmë në fund, duke e nënkuptuar me këtë marrëveshjen gjithëpërfshirëse, ligjërisht detyruese. Por, pyetja është se çfarë saktësisht do të mund të ishte pjesë e kësaj dhe çfarë saktësisht do të mund ende të negociohej, veçmas gjërave që veçse janë biseduar deri më tani, gjatë këtyre dhjetë vjetëve të fundit?

Palmer: Kjo në fakt është tema e dialogut dhe ajo për të cilën jam duke folur tani dëshira dhe synimi. Synimi është normalizimi i plotë i marrëdhënieve. Për SHBA-në kjo do të arrihej nëpërmjet njohjes së dyanshme, mendoj se ky do të ishte themeli më i palëkundur për stabilitetin, paqen, prosperitetin dhe perspektivën evropiane. Por për çfarë kemi nevojë tani është që palët të ulen së bashku, të punojnë drejt këtij procesi të ndërmjetësuar nga BE-ja, t’i identifikojnë pikat e mospajtimit, t’i identifikojnë pikat e pajtimit, dhe të punojnë së bashku në gjetjen e shtegut të ecjes përpara që na shpjerë aty, ku unë mendoj se të gjithë pajtohemi se duam që të jemi, e që është e ardhmja evropiane për Serbinë dhe Kosovën.

Temat e ardhshme të bisedimeve

Koha: Z. Lajçak, a e keni një listë të gjërave që ju do të dëshironit t’u kërkonit palëve që t’i diskutonin?

Lajçak: Po dhe jo vetëm që kam, por edhe i kam diskutuar me që të dyja palët. Jemi pajtuar për listën. Pra, e kemi një plan shumë të saktë. Shpresoj se më kuptoni se është e pamundur që ajo të bëhet publike në këtë moment.

Koha: Unë ju premtoj se në rast se e kuptojmë, do ta bëjmë publike...

Lajçak: Po e di, kjo është punë e juaja dhe puna ime është që të sigurohem që ju të mos e kuptoni. Punë e imja është që të sigurohem se ata që duhet ta dinë, edhe ta dinë. Por nuk është se jemi duke spekuluar se për çfarë tjetër të diskutojmë, ekziston një listë, ekziston një mirëkuptim, ekziston një proces, veçse kemi bërë progres, veçse jemi pajtuar rreth elementeve të caktuara të kësaj liste, më specifikisht për personat e pagjetur, për të zhvendosurit, bashkëpunimin ekonomik. Pra, harta e rrugës është definuar qartësisht dhe është dakorduar nga kryeministri Hoti dhe presidenti Vuçiq në korrik.

Koha: A e keni mbështetjen e z. Kurtit se do ta vazhdojë këtë shteg, sepse ekziston ndjenja se disa prej gjërave të dakorduara më përpara nuk janë ato gjëra që Qeveria e ardhshme do të dëshironte që t’i shihte në tavolinë?

Lajçak: Siç ju thashë, rezultati i diskutimeve tona mbrëmë ishte se dialogu do të vazhdojë dhe në të njëjtën kohë, unë e respektoj plotësisht faktin se z. Kurtit do t’i duhet pak kohë për t’u njohur me dialogun, ai do të bisedojë me personat që janë pjesë e këtij procesi, do t’i lexojë letrat që i ka marrë nga unë dhe do të takohemi përsëri, do t’i vazhdojmë diskutimet tona se si dhe kur ta vazhdojmë dialogun.

“Vijat e kuqe” të BE-së dhe SHBA-së

Koha: E përmendët më herët, kur folëm rreth shkëmbimit të territoreve, që ishte përmendur dikur në të kaluarën, se ky për ju është një synim dhe rezultat shumë joevropian. Prandaj, a e keni ndonjë vijë të kuqe?

Lajçak: Për mua, e them sërish, vija e kuqe është mandati im dhe mandati im nënkupton jo vetëm marrëveshjen gjithëpërfshirëse e ligjërisht detyruese e normalizimit, por edhe zgjidhjen e të gjitha çështjeve të hapura, që do të thotë se asgjë nuk do të lihet jashtë kësaj, gjë kjo që bazohet në respektimin e së drejtës ndërkombëtare dhe në rregullat dhe normat e Bashkimit Evropian, të cilat do ta ndihmojnë bashkëpunimin rajonal dhe stabilitetin, si dhe do të jenë të pranueshme si për rajonin ashtu edhe për vendet anëtare të BE-së. Gjë kjo që e jep përgjigjen, ne jemi këtu jo vetëm për të ndërmjetësuar, por edhe për të siguruar që ky është një proces evropian. Është proces që ju përafron.

Koha: I këtillë nuk ka qenë rasti përherë me dialogun e Brukselit?

Lajçak: Mund të jem përgjegjës vetëm për pjesën sa unë jam përgjegjës...

Koha: Natyrisht.

Lajçak: ...dhe shikoni, e them sërish, kam punuar në Ballkan dhe me Ballkanin për më shumë se njëzet vjet. Për herë të parë Kosovën e kam vizituar më 1999, dhe jam rikthyer prapë që atëherë. Bashkimi Evropian ka investuar kaq shumë, me të gjitha mjetet, politikisht, financiarisht, në jetët njerëzore, në mënyrë që t’ju bëjmë ju dhe rajonin pjesë të Evropës. Dhe shoqëritë evropiane janë demokraci multietnike, prandaj në rast se pajtohemi që t’i ndryshojmë kufijtë sipas vijave etnike, atëherë kjo do të thotë se kemi hequr dorë nga ambicia jonë për t’ju bërë pjesë tonën. Kjo do të thoshte se jemi duke krijuar diçka tjetër në Ballkan, gjë kjo që do të thotë se kemi dështuar. Për mua dështimi nuk është opsion, prandaj dhe do t’i promovoj zgjidhjet evropiane dhe...

Koha: Siç e thashë, asnjë ndërmjetës tjetër nuk fliste kësisoj në të shkuarën, por unë e kuptoj esencën tuaj dhe pajtohem plotësisht, a pajtoheni edhe ju z. Palmer se ky do të duhej të ishte rezultati përfundimtar, pa marrë parasysh se si e emërtojmë atë?

Palmer: Rezultati përfundimtar që ne e mbështesim dhe të cilin e synojmë është zgjidhja e dakorduar nga të dyja anët për normalizimin e plotë të marrëdhënieve. Nëse SHBA-ja e ka një vijë të kuqe në këtë proces, do ta përshkruaja si të lidhur me çështjen e imponimit. Ne nuk kemi synime për t’ia imponuar ndonjë zgjidhje as Kosovës dhe as Serbisë. Çfarëdo që dakordohet do të duhej të jetë e pranuar nga të dyja anët, duhet të jetë e pranueshme për negociatorët, duhet të jetë e pranueshme për ata liderë të zgjedhur për t’i përfaqësuar interesat e vendeve të tyre dhe do të duhet të jetë e pranueshme për publikun në të dyja anët. Dhe kjo mendoj se do të jetë sfida kryesore, që të dyja palët të angazhohen në këtë dialog serioz, gjithëpërfshirës, të identifikojnë një shteg të ecjes përpara dhe t’i zgjedhin çështjet që i normalizojnë marrëdhëniet dhe që mund mandej t’u paraqiten popujve në të dyja anët dhe të përfaqësohen nga popujt në të dyja anët, si përfaqësim i së ardhmes më të mirë të mundshme për ata vetë, për familjet e tyre dhe për gjeneratat e ardhshme.

Anëtarësimi në OKB

Koha: Gjatë viteve të shkuara, shumë herë është përmendur, ani pse nuk jam i sigurt nëse ishte përmendur zyrtarisht në ndonjë letër përbrenda procesit të dialogut, por shumë herë ka pasur diskutime lidhur me rezultatin përfundimtar, përfshirë anëtarësimin e Kosovës në Kombet e Bashkuara, çështje kjo që ngre dyshime, të paktën sipas pikëpamjes time, për shkak se tani do ta përfshinte Rusinë. A mund të llogarisim në diçka të tillë, për të qenë pjesë e çfarëdo marrëveshjeje dhe si mund ta anashkalojmë interesimin rus.... apo përfshirjen?

Palmer: Ideja ime lidhur me këtë do të ishte se normalizimi i plotë i marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës është hapi më i rëndësishëm në këtë proces. Është pa dyshim gjëja që do ta hapë shtegun evropian për Kosovën dhe kjo mendoj se është rruga më e rëndësishme e ecjes përpara për Kosovën, për stabilitetin e saj, prosperitetin dhe sigurinë. Për Kombet e Bashkuara do të duhet të ketë nevojë për mbështetjen nga Federata Ruse, nga Kina apo të paktën një pranim të heshtur për këtë, kjo është përfundimtarja. Nuk shoh mundësi të ecjes përpara pa e pasur së pari një marrëveshje për normalizimin dhe në fakt kjo është gjëja qendrore dhe esenciale për integrimin ndërkombëtar të Kosovës, përfshirë në Kombet e Bashkuara.

Koha: Si është puna me Bashkimin Evropian z. Lajçak. A kemi ndonjë qartësi se çfarëdo marrëveshje e normalizimit do të përfshinte në pako edhe pranimin dhe njohjen nga pesë shtetet jonjohëse?

Lajçak: Shikoni, unë nuk mund të flas në emër të tyre, duhet që t’i pyetni ata, por unë kam arsye për të besuar se ata qartazi do t’i rishqyrtojnë qëndrimet e tyre, prandaj dhe janë shumë të interesuar në këtë proces, janë duke e ndjekur këtë proces shumë nga afër dhe për këtë arsye na nevojitet normalizimi i marrëdhënieve, për këtë arsye na nevojitet kjo marrëveshje gjithëpërfshirëse, e cila dakordohet nga të dyja palët. Dhe kjo do të ndryshojë shumë, shumë gjëra për Kosovën dhe, natyrisht, me këtë marrëveshje gjithashtu do të shkojmë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, sepse, le të mos e harrojmë, por kjo marrëveshje ka për ambicie që t’i japë fund dhe ta zëvendësojë atë, duke ia hapur një të ardhme krejtësisht të re Kosovës.

Koha: A ndieni presion për faktin se ju dhe z. Barrell vini nga shtetet jonjohëse?

Lajçak: Nuk ndiej presion. Ndiej mbështetje shumë të fortë nga shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, natyrisht, unë u raportoj rregullisht shteteve anëtare dhe do të mund të thosha se ky është në njëfarë mënyre avantazh, për shkak se i jep vëmendje më të madhe këtij procesi prej anës së atyre që ende duhet të mendojnë lidhur me qëndrimin e tyre.

Koha: Prej këtu, ju do të shkoni në Beograd. Është një çështje që është hapur në këto zgjedhje lidhur me ndërhyrjen që ne ndiejmë se Qeveria në Beograd është duke e ushtruar përbrenda komunitetit serb këtu, gjë kjo që në një mënyrë apo tjetrën e pengon procesin demokratik përbrenda komunitetit serb në Kosovë. A është kjo një çështje që ju shqetëson apo është pjesë e procesit tuaj ose mund të ndikojë në procesin që po e lini dhe a e diskutoni këtë me Beogradin?

Lajçak: I kemi parë raportimet, natyrisht, kemi dëgjuar deklarata, jemi duke e shikuar këtë situatë dhe natyrisht se është shumë me rëndësi që të konstatohet se çfarë në fakt ka ndodhur dhe nëse Kushtetuta dhe ligjet zgjedhore janë ndjekur apo jo. Është kjo një çështje, të cilën Bashkimi Evropian është duke e shikuar.

Koha: Po ju z. Palmer, ju i keni përcjellë zgjedhjet në Kosovë dhe ka pasur disa ankesa lidhur me rezultatet, ulëset dhe mënyrën se si janë “rrëmbyer” mandatet, le të themi ashtu.

Palmer: Po, natyrisht, i kam përcjellë zgjedhjet nga afër dhe pa dyshim ndërhyrja e jashtme në zgjedhje është çështje shqetësimi për Shtetet e Bashkuara, është kjo një çështje në të cilën jemi informuar dhe mendojmë se është me rëndësi që zgjedhjet në Kosovë të lejohen që të mbahen në mënyrën transparente, demokratike dhe të lirë nga ndërhyrja e jashtme. Kjo pa dyshim është një çështje, për të cilën ne flasim gjerësisht me autoritetet e Kosovës. Është një gjë për të cilën flasim me fqinjët e Kosovës, dhe përnjëmend duam që ta shohim demokracinë kudo në Ballkanin Perëndimor po aq të fortë, po aq të gjallëruar dhe që e reflekton vullnetin e popullit. -Z. Lajçak, juve pritet që t’ju përtërihet mandati brenda disa javësh, nëse nuk e kam gabim, a mendoni se mandati i ardhshëm do të jetë i mjaftueshëm për ju në mënyrë që ta përfundoni këtë. -Shpresoj, sinqerisht shpresoj se po.

Koha: Po. Dhe ju besoni se palët janë sinqerisht të hapura për të shqyrtuar çfarëdo marrëveshjeje që mund t’ju vihet në tavolinë, në fund?

Lajçak: Na duhet përkushtim nga të dyja palët. Na duhen dy palë që kanë mandat të domosdoshëm politik dhe mbështetje të fortë. Fatkeqësisht, këtë nuk e kemi pasur mes palës së Kosovës që nga shtatori, dhe dua të them sërish se kryeministri Hoti ka luajtur një rol shumë konstruktiv dhe i ka kontribuar vërtet progresit në dialog, por mandej, pa mbështetjen edhe përbrenda koalicionit...

Koha: Shumicës.

Lajçak: Po...

Koha: Ndieni se kësaj radhe është ndryshe?

Lajçak: Po, kësaj radhe kemi zgjedhje të qarta, kemi mandat shumë të fortë, andaj ky veçse është një ndryshim pozitiv dhe kësisoj do të duhej ta ndihmonte Kosovën që të jetë autoritare, me vetëbesim, dhe që të jetë në gjendje t’i komunikojë rezultatet e dialogut në Parlament dhe në shoqëri.

Koha: Ndërkohë në Beograd, mendoj se ata do të keni zgjedhje përbrenda një viti. Ne veçse dëgjojmë se Kosova është duke u përdorur në betejat e tyre të brendshme politike. A ju parandalon kjo, apo ju vendos ndonjë pengesë në shtegun tuaj....?

Lajçak: Jo, le të shikojmë se çfarë ne mund të bëjmë, më përpara se pse nuk mund të bëjmë. Dhe fakt është se po, do të ketë zgjedhje, tash një vit, gjë kjo që për mua do të thotë se kemi gjithë këtë vit për t’u përqendruar tërësisht në dialog dhe të arrijmë ujdi.

Koha: E po, ju faleminderit që ishit këtu. Ju faleminderit për intervistën z. Palmer, ju faleminderit që jeni zgjuar herët në Washington dhe që na u bashkuat.

Palmer: Zgjohem përditë herët në Washington, por faleminderit për këtë mundësi.

Koha: Ju faleminderit shumë për këtë dhe shpresojmë t’ju kemi këtu që të bëhemi bashkë dikur edhe fizikisht këtu...

Palmer: Shpresoj se do të mund të udhëtojmë sërish, shpejt.

Koha: Po, ju faleminderit shumë për intervistën z. L:ajçak, ju dëshiroj takime të mira pas kësaj, dhe le të jemi në kontakt e të shohim se çfarë ndodh.

Lajçak: Absolutisht, ju faleminderit shumë për ftesën dhe Matt, faleminderit për pjesëmarrjen.

Palmer: Faleminderit Miro, përnjëmend jam kënaqur nga kjo mundësi dhe mendoj se është me rëndësi që ju të kuptoni se BE-ja dhe SHBA-ja janë krah për krah në këtë.